Kaygan Zeminde bir Kategorizasyon Denemesi :
Çıplaklık bağlamında Nü, Erotik ve Pornografik Fotoğraf
Cengiz Engin

Çıplaklık; giyinmeye ve örtünmeye ihtiyaç duyan insana ait bir durum tanımlamasıdır.. Böylesi ihtiyaçları olmayan diğer canlılar hiçbir zaman “çıplak” değildirler zaten..

Bazı istisnai durumlar haricinde; çoğunlukla temizlenmek, kıyafetini değiştirmek ya da cinsel ilişkiye geçmek için çıplaklaşır insanoğlu.. Bu nedenle çıplaklık, mahremiyetle eş anlamlıdır neredeyse..
Bir fotoğrafta yer alan çıplaklığın çeşitli tartışmalara yol açması da bu sebepledir şüphesiz..

Bu metin, tarzlara bir sınırlama getirmek amacını değil; bu konudaki tartışmalara bir referans olma amacını taşımaktadır.

Belgeleme amacı taşıyan bağlamları (afrika’daki çıplak kabilelerin belgesel-gezi fotoğrafı kapsamında görüntülenmesi, tıbbi amaçla çekilen fotoğraflar, denize girmekte olan mayolu kişilerin anı fotoğrafları, iç çamaşırı tanıtım fotoğraflarının bir kısmı, vs..) bir kenara bırakacak olursak; “çıplaklığın” bir fotoğrafa konu olduğu durumlar temelde 3 ayrı fotografik bağlamda ele alınabilir : nü, erotik ve pornografik fotoğraf..

Nü; kelime anlamı olarak çıplaklığa karşılık gelir.. Ancak bu bahsi geçen “nü, erotik ve pornografik” tarzdaki fotoğrafların farklı niteliksel özellikleri vardır. Bu niteliksel farklar nedeniyle; içeriklerinde bulunan ortak bir çıplaklık unsuruna karşın hepsi birden “nü fotoğraf” olarak adlandırılamazlar..

Nü fotoğrafın içeriğindeki çıplaklık; ona eşlik eden ışık, gölge, şekil, form, vb biçimsel nitelikler nedeniyle estetik bir doz barındırır. Fotoğraftaki çıplak; cinsel bir obje olarak değil, estetik ve görsel bir  unsur olarak fotoğraftaki yerini almıştır..

Estetik doza sahip olan çıplaklık; cinselliği çağrıştıran bir metonimide sunulmuşsa, fotoğraf da erotizme doğru kaymaya başlamıştır.. Zira erotik fotoğraf; içerik yapısı itibariyle cinsel ilişkiye göz kırpar.. Salt biçimsel ve estetik bir yapı değil; aynı zamanda cinsel uyaranları bulunan bir yapısı da vardır.. Bu anlamda temelde çıplaklığın görsel bir unsur olmayı bırakıp, tensel bir unsur olarak ortaya çıkması, kaçınılmaz olarak erotik nü terimini karşımıza çıkartır.  Cinsellik çağrışımı yapan çıplaklığın yanı sıra, cinsel ilişkiye hazırlık safhalarını içeren soyunma, dokunma, elleşme, öpüşme, vb eylemler de erotik nitelikleri açıkça ortaya koyar. Fotoğraftaki çıplak obje; arzulayan ve arzulanan vücut diline sahip cinsel bir obje olarak karşımızdadır artık..

Erotik nü, biçimsel başarıyı yakalayamamış bir nü fotoğraf değildir. Ancak; hedeften sapmış bir nü fotoğraf, çok rahatlıkla fotoğrafçının isteği dışında kaba bir erotizme veya ucuz bir pornografiye doğru kayma gösterebilir. Böylesi istemsiz sapmalar, fotoğrafçının objesine bakış açısının etkilediği bir başarı problemidir aslında..

Fotoğraftaki çıplaklık, cinsel bir uyaran olmanın da ötesinde; cinsel ilişkinin ve çeşitli sapkınlıkların kaba bir saptamasına vesile oluyorsa; artık fotoğraf da pornografik bir yapıya bürünmüştür diyebiliriz. 

Cinsel organların ilişkiye hazır ya da alenen ilişki sırasında fotoğraflanması, ilişkinin gerçekleşmekte olduğunu gösteren pozisyonlar, ilişkiden ya da ilişki harici sapkınlıklardan cinsel haz almakta olduğunu ima eden vücut dilleri; pornografinin ilgi alanı içinde yer alır.

Bütün bunların yanı sıra, erotik ve pornografik fotoğraf için çıplaklık; olmazsa olmaz bir unsur değildir.

Metaforik ve sembolik anlatımlar, çağrıştırdıkları ya da temsil ettikleri imgelerin yerine geçer.

Örneğin phallus’u temsil etmekte sıklıkla kullanılan sert, dik objeler veya anüs ve vajina’yı ima etmek amacıyla kullanılan delikler ve yarıklar; fotoğrafta bedensel bir çıplaklık yer almadan da duruma göre erotik ya da pornografik içerik taşıyabilirler.

Nü, erotik ve pornografik fotoğrafın birbirinden ayrıldığı bir nokta da sanat bağlamındaki niyetlerdir. Erotik veya pornografik fotoğrafın ilgi alanına ait içeriklere sahip bazı sanatsal bağlamda üretilmiş olan fotoğraflar; bu anlamda bazı istisnaları oluştursa da (R.Mapplethorpe, N.Goldin, C.Sherman, J.Saudek, ..); gerek erotik fotoğraf, gerekse pornografik fotoğraf; son tahlilde babaerkil toplumun bir eğlence aracıdır. Üretim niyeti sanat yapmaktan ziyade daha çok ticari (toplumsal) veya bireysel eğlence amaçlarına hizmet eder. 

Bu sebeptendir ki, topluma egemen olan babaerkil anlayışın bir yansıması olarak; erotik ve pornografik fotoğrafta metalaştırılmış olan imge; kadın imgesidir. Cinsel kadın imgesi, erkeğin belirlediği kültürel yapı üzerinden sunulurken; bu imge kadın izleyicide örtük bir narsizime dönüşür.

Erotik fotoğrafa konu olan kadın, sadece dış görünüşe indirgenmiş değerlere sahip; estetize edilmiş bir dişidir. Bu açıdan yaşlı, şişman, kusurlu, vb özelliklerdeki sıradan bir kadının sahip olduğu dişilik; toplumsal uzlaşıdaki erotik fotoğrafın konusu değildir. Dış görünüşündeki kusurları belirgin bir kadının erotik fotoğrafları, ticari bir editör gözlüğünden fotoğrafçının başarısızlığı olarak görülecek; yaşlı bir kadının erotik çağrışımlı fotoğrafları ise bir tür sapkınlık (pornografi) olarak yorumlanabilecektir.

(Estetize edilmiş dişi’nin karşılığı olarak erkek ise; erotik ve pornografik fotoğrafta idealize edilmiş güzellikten uzakta, maço, asi ve cinsel anlamda tehditkar yapıdaki bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır).

Özet olarak;
Nü fotoğraf için çıplaklık, olmazsa olmaz bir şarttır.
Nü fotoğrafa konu olan çıplak obje, anlatımı destekleyen bir görsel unsur ya da biçimi destekleyen bir estetik unsurdur. Cinsellik fotoğrafın ana ilgi odağı değildir.

Erotik ve Pornografik fotoğraf için ise; çıplaklık önemli bir unsurdur, ancak olmazsa olmaz değildir. Sembolik anlatımlar ya da fetiş nesneler aracılığı ile cinsel çağrışımlar veya uyaranlar sağlanabilir.

Erotik fotoğraftaki çıplak obje, cinsel uyaranları bulunan; pornografik fotoğraftaki çıplak obje ise, cinsel ilişkiye ya da toplumsal uzlaşıya göre bunun sapkın olarak adlandırılan biçimlerine muhatap olan bir unsur konumundadır.

Sanatsal fotografi; her üç türdeki içeriği de kendisine konu edinebilse de; erotik ve pornografik fotografi, temelde babaerkil toplumun bir eğlence aracıdır. Dolayısıyla daha çok ticari fotoğrafın ilgi alanı içine girerler. Babaerkil toplumun bir uzlaşısı olarak, bu tip fotoğraflarda meta olarak kullanılan kadın imgesi, estetize edilmiş bir dişidir.

Kadının, uzlaşı harici estetize edilmemiş olan cinsel görüntüsü ticari otoritenin yönlendirdiği toplum tarafından erotik fotoğrafın başarısız bir örneği olarak kabul edilecektir.

Cengiz Engin / cengiz.engin@gmail.com