AMATÖR KARANLIK ODA VE S/B BASKI

Fotografa yeni başladığı günlerde amatör bir fotografçının en fazla heyecan duyduğu anlar , karanlık odaya girip acemice spirale film sarmaya çalıştığı ve ilk kart baskısı sırasında geliştirici solüsyonun bulunduğu küvetin içindeki kartta yavaş yavaş beliren görüntüyü izlediği zamanlar olsa gerek. 

Hobi düzeyinde fotograf öğrenmek isteyen insanlar için ilk kart baskısından sonra heyecan biter, çekip giderler. S/B fotograf yapmak zahmetlidir, işin mutfağı hep daha fazla emek ister. Şüphesiz, hiç kimse bu kadar yoğun emek sarfetmek zorunda değildir. Pek çok insan “ şu ya da bu şekilde yüzlerce fotograf çekip albümler dolduruyoruz, hiç olmazsa bunu bir miktar bilerek yapalım, albümlerimizdeki fotograflar güzel olsun ” düşüncesiyle, fotograf seminerlerine katılıp temel bilgileri edindikten sonra çekip gitmektedir. Bu da yabana atılır bir tutum değildir. Hatta böyle düşünüp fotograf öğrenmek çabasına girenleri kutlamak gerekir.

Az sayıda insan da, hobi düzeyinde bilgiyle yetinmeyip, daha iyisini, hep daha iyisini üretebilmek için çabalarını sürdürmektedir. Ancak , öğrenme kaynaklarının sınırlı oluşu, bu insanların en temel bilgileri bile el yordamıyla, deneme yanılma ile hem daha fazla emek ve hem daha fazla zaman vererek edinmelerine yol açmaktadır.

Özellikle S/B fotografın tarifsiz keyfini yaşayan ve bunu bir süre sonra vazgeçilmez hale getiren amatörlerin, fotograf yaşamlarının başlangıç günlerinde en fazla ihtiyaç duydukları temel karanlık oda bilgilerini, olabildiğince anlaşılabilir ve yalın bir dille aktarmaya çalışacağım.

Karanlık odadaki en temel cihaz ve malzemeler ;  Spiral ( banyo edilecek filmlerin sarıldığı aparat ), Tank ( Film sarılı spirallerin konup, filmlerin banyo edildiği aparat ) Agrandizör ( fotografın basılmasını sağlayan cihaz ) , Timer ( kartın pozlanma süresini sağlayan cihaz ) ve  Küvettir ( kimyasalların konduğu, kart geliştirme ve durdurma işlemlerinin yapıldığı kap ).

Kimyasallar ; D – 76 ( film geliştirici solüsyon ) , Dektol ( Kart geliştirici solüsyon ) , Hipo ( Durdurma solüsyonu .. Film için ayrı, kart için ayrı )

Film Banyosu :

Film banyosunun ilk işlemi, tam karanlık ortamda ( karanlık odada herhangi bir ışık sızıntısının olup olmadığı kontrol edilmelidir ) filmlerin spirale sarılmasıdır. Filminizin uç kısmını makasla yuvarlak bir biçimde ( perforelere gelmeyecek şekilde ) kestikten sonra, bu ucu spiralin giriş çentiklerine yerleştirip bilyaların üzerinden aşırarak bir miktar ileri doğru iteleyin.

Filmin spirale sarılması işleminden önce (henüz karanlık odanın ışıklarını söndürmeden önce ) spiral, makas, film kaseti, tank ve tank kapağını karanlıkta iken rahatça ellerinizin altında hissedecek şekilde uygun yerlere koyun. 

Filmin spirale takıldığı bu giriş kısımlarına baş parmaklarınızı koyup, diğer parmaklarınızla spirali kavrayın. Film kasetini aşağı doğru çekip bir miktar filmin açıkta kalmasını sağladıktan sonra , iki elinizle kavradığınız spirali ileri geri çok sert olmayacak şekilde hareket ettirin. Bu hareketlerle filmin açıkta kalan kısmı spirale sarılacak, film kaseti spirale gelip dayanacaktır. Tekrar film kasetini aşağı doğru çekip bir miktar filmin boşta kalmasını sağlayıp, yeniden bu filmi spirale sarın. Bunu birkaç kez tekrar ettikten sonra filminiz tamamen spirale sarılmış olacaktır. Film bittiğinde kaseti yeniden aşağı çekmeniz mümkün olmayacaktır, el yordamıyla filmin son kısmını kesip kasetten ayırın. Spirali yıkama tankının çubuğuna takın ve tankın içine yerleştirdikten sonra kapağı kapatın. Tank kapağını kapatmak için çevirdiğinizde, kapağın diş kapmamasına özen gösterin. Eğer diş kaparsa, kapak tam kapanmaz ve filminizin ışık almasına neden olabilir.

Filmin tanka güvenli bir şekilde yerleştirildiğinden emin olduktan sonra, karanlık odanın ışıklarını açabilirsiniz.

Kullandığınız filmin karton kutusunun içine baktığınızda, yıkama süresi ile sıcaklık derecesini gösteren bir cetvel bulacaksınız. Hangi solüsyonu kullanıyorsanız ( bu genellikle D – 76 olur ), onun banyo süresini bulun. Bunlar stok ( sulandırmadan ) veya 1 + 1 ( bir birim solüsyon - bir birim su ) olarak kullanılabilmektedir. Siz hangisini tercih ediyorsanız, onun karşısında bulunan süreyi kullanacaksınız. Termometre ile sıcaklığını ölçün ( gerekiyorsa sıcak su yardımıyla sıcaklığı istenen dereceye ulaştırın ). Bir film için kullanacağınız solüsyon miktarı 300 cc., iki film için kullanacağınız miktar 600 cc.dir. Yeterli miktarda solüsyon hazırlanıp sıcaklık derecesini de ayarladıktan sonra geliştirici solüsyonu tankın içine ( tank kapağını açmayın - tank kapağının üstünde sıvı dökme yeri var ) dökün ve saatinize bakın. Yıkama süresinin bitimine kadar her 30 sn. de bir 10 sn. ( her dakika için 20 sn. ) boyunca elinizle tankı S yapacak şekilde hareket ettirin. Amaç bir miktar ajitasyon sağlamak ve tankın içine döktüğünüz solüsyonun filmin her kısmına yeterince temas etmesini sağlamaktır.

Yıkama süresi tamamladıktan sonra , kapağı açmadan , tankı ters çevirip içindeki solüsyonu dökün. Gene kapağı açmadan, musluktan bol miktarda su alıp 5 – 6 kez tankı kuvvetlice çalkalayarak dökün. Yeterince yıkandığında, tanka bu kez Hipo boşaltın. Hipo (durdurucu) koyduktan sonra 15 – 20 dk. kadar bekletin. Hipo süresi tamamlandıktan sonra tankın kapağını açabilirsiniz. Hipo yeniden kullanılabildiği için, bir huni yardımıyla Hipo’ yu yeniden kendi kabına boşaltın. Bu kez filmi tanktan çıkarmaksızın, bol suyla 20 – 25 kez çalkalayarak yıkayın. Yıkama işlemini yeterince yaptıktan sonra tankı suyla doldurup bir iki damla foto flu koyun. Sonra bunu çalkalamadan boşaltın. Filminizi çıkartabilirsiniz. Tanktan çıkarttığınız spirali çözüp filmi çıkartın. Üzerinde hiçbir işlem yapmadan ( ucundan tutup kuvvetlice çırpmak....vs. doğru değildir, toz toplamasına neden olacaktır ) kurutulmak üzere uygun ortama ( tozlu ortamlardan kaçının ) asın. Filmin kıvrılmaması için ucuna mandallar tutturun. Kurumasını bekleyin. Filminiz kuruduktan sonra 6 şar kareden oluşan parçalara ayırıp, film poşetine yerleştirin. Kullandığınız film poşeti mutlaka kağıt poşet olmalıdır. Negatifleriniz için en sağlıklı olanı kağıt poşetlerdir. Film poşetlerinizi kıvırıp çantalarınıza koymayın, bunları bir dosyada saklayın. Kıvrılan filmler özellikle kontakt baskı alınırken sorun çıkartacaktır. 

Kontakt Baskı :

Öncelikle solüsyonlarınızı hazırlamalısınız. Üç küvet kullanacaksınız. İlk küvette dektol, sonrakinde su, sonrakinde hipo olacak şekilde küvetleri koyup sıralayın.

Agrandizörün başlığını minimum 20 x 30 cm. büyüklükte baskı yapabilecek yüksekliğe çıkartın ve ortalama bir diyafram seçin ( 8 diyafram olabilir ) . Test almak için filmleriniz arasında ortalama pozlanmış bir kareyi ( ortalama gri tonlarını barındıran bir kare ) seçip ayırın. Timer ‘ da pozlama süresini 2 veya 3 sn. ye alın. Kırmızı ışığı yakın, diğer ışıkları söndürün. Agrandizör objektifinin önündeki kırmızı filtreyi kapatın. Test için kutusundan çıkartacağınız bir karttan yaklaşık 5 cm. eninde, 10 cm. uzunluğunda bir parça kesip, agrandizör tablasına koyun. Kartın emisyonlu yüzeyinin yukarıda olmasına dikkat edin. Seçtiğiniz negatifi kartın üzerine ( parlak yüzeyi üste gelecek şekilde ) yerleştirin. Test alırken kart ve filmin yerinden oynamaması için üzerine temiz bir cam koyun. Işık geçirmeyecek kalınlıkta bir kartonla filmin çoğunluğunu kapatıp, çok az bir kısmını açıkta bırakın. Agrandizör objektifinin önündeki kırmızı filtreyi açabilirsiniz. Timer’ in düğmesine basın ve filmin altında bulunan kartın açıkta kalan kısmının pozlanmasını sağlayın. Kartonunuzu her defasında bir miktar geriye çekerek ( yani kartın açıkta kalan kısmını her defasında daha fazla açıkta bırakacak şekilde ) pozlamaları tekrar edin. İşlem tamamlandıktan sonra, kartı alıp geliştirici solüsyona ( dektol ) atın. Gelişme süresince solüsyon küvetini hafif hareketlerle sallayın. Bir buçuk dakika kadar sonra kartınızı alın, sudan geçirdikten sonra hipo’ ya atın. Hipo ile tam temas etti ise ışıkları yakabilirsiniz. 

Test kartınızı alıp en uygun pozlama süresini belirleyin. Her pozlama dilimi ayrı bir ton aralığı gösterecektir. Hangi dilimin en uygun pozlamayı içerdiğini bulun. Kaç saniyelik pozlama süresi kullandı iseniz ( 2 sn. veya 3 sn. ), sırasıyla en az pozlanmış dilimden itibaren sayarak kaçıncı dilim olduğunu saptayın. Varsayalım en iyi pozlanmış dilim 4’ üncü dilim olsun. 4 x 2 sn. ( eğer iki saniye kullandıysanız ) = 8 sn. O halde kontakt baskınızı 8 sn. lik pozlama süresi ile alacaksınız.

Timer’ ı 8 sn.lik pozlama süresine alın. Tekrar ışıkları kapatıp, kırmızı ışığı yakın ve bir kart çıkartın. Kartı agrandizör tablasına koyduktan sonra negatiflerinizi sırayla üzerine yerleştirin. Sonra üzerine cam kapatın. Timer’ ın düğmesine basın ve bekleyin. Pozlama tamamlanıp agrandizör ışığı söndüğünde, kartı alın ve geliştirici solüsyona atın. Küveti sallayarak ajitasyon işlemini gerçekleştirin. Minimum bir buçuk dakika geliştirdikten sonra, sudan geçirip hipo’ ya atın. Hipo’ yla tam temas sağlandıktan sonra, ışıkları yakabilirsiniz.

Kartınız hipo’ da 10-15 dk. kadar kaldıktan sonra çıkartıp iyice yıkayın ve kurumaya bırakın. Kontakt baskınız tamamlanmıştır.

Kontakt baskının yapılma amacı , negatifinizin bütün karelerini pozitif olarak görebilmeniz ve buradan beğendiklerinizi seçip büyük baskılarını yapabilmenizdir.

Büyük boyutlu baskı : 

Kontak baskılarınız arasında en çok beğendiğiniz kareleri bulup işaretlediniz. Bunların büyük baskılarını yapmak istiyorsunuz. Baskı boyutunu ( 18 x 24 , 20 x 30 , 30 x 40 veya 50 x 60 ) hangi büyüklükte düşünüyorsanız, bu boyuta uygun kartlar edinmelisiniz. 20 x 30 kart elde etmek için 30 x 40 boyutlu kart alıp, bunları ikiye bölebilirsiniz. Karanlık oda çalışmalarınızın ilk günlerinde 18 x 24 boyutlu kartlardan edinip, bol miktarda baskı yaparak deneyim kazanmanızı öneririm. Karanlık oda deneyiminiz arttıkça yavaş yavaş daha büyük boyutlu baskılara geçmelisiniz. Kullanabileceğiniz kartlar ; Mat kart , Yarı mat kart , parlak kart olabilir. Gene çalışmalarınızın ilk dönemlerinde mat ya da yarı mat kartlar kullanmanızı öneririm.

Kullanabileceğiniz kartların sertlik dereceleri ; 0 numara , 1 numara , 2 numara , 3 numara , 4 numara , 5 numara ‘ dır. Çalışmalarınız ilk dönemlerinde 3 numara kartlar kullanmanızı öneririm.

Kullanabileceğiniz kartlar ; Plastik tabanlı ve Kağıt tabanlı kartlar olabilir. Çalışmalarınızın ilk dönemlerinde plastik tabanlı kartlar kullanmanızı öneririm.

Kullanabileceğiniz kart markaları konusunda bir görüş beyan etmek istemiyorum. Fotograf malzemeleri satan mağazalarda S/B baskı için kart istediğinizde bulabilirsiniz.

Kart satın alırken sadece kağıdın kalınlığına dikkat ederek ( çok ince kartlar’ dan kaçının ) tercihinizi yapmanız yeterli olacaktır. Değişik marka kartlar kullandığınız taktirde, banyoları sırasında kalınlıklarının farklı olduğunu göreceksiniz. İnce olanların, baskı ve yıkama aşamasından sonra, kurumaya bırakıldıklarında kıvrılmaya başladıklarına tanık olacaksınız.

İlk olarak kullandığınız kırmızı ışık ampulünün, uygun bir ampul olup olmadığını test etmelisiniz. Kart baskısı sırasında karanlık odada kullanılacak her kırmızı ampul uygun olmayacaktır. Bunun için özel üretilmiş ampuller kullanılmalıdır. Rastgele kullanılacak olan bir kırmızı ampul kartınızı pozlayabilir. Bunu test etmelisiniz. Agrandizör ışığını ve diğer ışıkları kapatıp, kırmızı ışığı açın. Bir parça test kartı çıkartıp agrandizör tablasına koyun ve kartın bir bölümüne ışık geçirmeyecek siyah bir karton, metal para veya başka bir nesne kapatın. Kartın bir bölümü de açıkta kalsın. Bu durumda 5 – 10 dk. kadar bekleyin. Süre tamamlanınca kartı yıkama solüsyonuna atıp, gereken yıkama süresi tamamlandıktan sonra sudan geçirip hipoya atın. Sonra bu kartı alıp gerekiyorsa gün ışığında inceleyin. Eğer test kartınızın kapatmadığınız kısmı pozlanmış ( grilenmiş ) ise, kullandığınız kırmızı ışık ampulü karanlık oda çalışmalarınız için uygun değildir. Eğer kartın hem açıkta kalan kısmı ve hem de kapattığınız kısmı aynı berraklıkta beyaz ise ( hiç pozlanma etkisi yoksa ) kullandığınız kırmızı ışık karanlık oda çalışmalarınız için uygundur. 

Kontakt baskıda olduğu gibi küvetlere gerekli solüsyonları hazırlayın. Hangi boyutta baskı yapmayı düşünüyorsanız, agrandizör yüksekliğini ona göre ayarlayın. Baskısını yapacağınız kareyi parlak yüzeyi yukarıda tutarak, ışığa doğru tutup üzerinde herhangi bir su lekesi, başka bir leke, toz...vs. bulunup bulunmadığını kontrol edin. Eğer bir leke veya toz varsa, optik paper kullanarak bunu temizleyin. Filminizi parlak yüzeyi yukarıda olacak şekilde agrandizör başlığında bulunan magazine takın. Ancak bunu bakış yönünüze göre düz taktığınızda, aşağıda ( agrandizör tablası üzerinde, yani kartı koyacağınız yerde ) görüntünün ters olduğunu göreceksiniz. Aşağıya görüntünün düz düşmesi için negatifi ters takmalısınız ( Bunda negatif yüzeyinin ters takılması anlaşılmasın. Negatifin yönü ters konmalı ) . Rahatça netleme yapabilmek için , agrandizör objektifini en açık konumuna getirin. Gene netlemede kolaylık sağlaması için agrandizör tablasının üzerine büyük beyaz bir kağıt koyun ( önceden baskıda kullanılmış bir fotograf kartının beyaz yüzeyi daha iyi olur ) . Işıkları söndürüp agrandizör başlığının yakınındaki netleme bileziğini çevirin ve netleme yapın. Netlemenizden emin olduktan sonra ışıkları yakın ve test almak üzere timer’ ın süresini 5 sn. ye veya 10 sn. ye alın. Agrandizör diyaframını kısın ( başlangıç çalışmalarınızda 8 diyaframı tercih etmelisiniz ) ve agrandizör objektifinin önündeki kırmızı filtreyi kapatın ( objektifin önüne alın ) .

Kırmızı ışığı açın, diğer ışıkları kapatın. Kartı çıkartın. Test almak için el büyüklüğünde bir parça kesin. Parmak uçlarınızla yoklayarak veya dilinizle dokunarak emisyonlu yüzeyini bulun ( dilinizle dokunduğunuzda emisyonlu yüzey hafifçe yapışacaktır ). Emisyonlu yüzey yukarıda olacak şekilde, görüntü üzerinde belirlediğiniz ortalama tonların bulunduğu yere koyun. Üzerine temiz bir cam koyun. Timer’ ı kapatın. Bir karton yardımıyla kontakt baskıda olduğu gibi test alın. Kartın bir bölümünü açıkta bırakacak , çoğunluğunu kapatacak şekilde kartonu camın üzerine yerleştirin ve timer ‘ ın düğmesine basın. Her defasında kartonu bir miktar geriye kaydırarak ( kart yüzeyine daha fazla açıkta bırakacak şekilde ) test alma işlemini sürdürün. Bu işlemi tamamladıktan sonra kartı geliştirici solüsyona atın. Bir buçuk ile iki dakika arası solüsyonda tutun. Sudan geçirip , hipo’ ya atın. Hipoyla tam temas sağladıktan sonra ışığı yakabilirsiniz. Test kartınızı alın ve en iyi pozlama süresini belirleyin. Tonların en iyi olduğu test aralığını belirledikten sonra, bu aralığın kaç saniyelik pozlama süresine tekabül ettiğini hesaplayın.

Şimdi büyük kartı koyup baskı yapabilirsiniz. Timer’ ı belirlediğiniz pozlama süresine alıp , agrandizörün kırmızı filtresini çevirerek objektifin önünü kapatın. Işıkları söndürün. Kırmızı ışığı yakın ( kartlar kırmızı ışığa duyarlı değildir ) . Kartınızı yerleştirin , timer ‘ ı kapatın. Kırmızı filtreyi objektifin önünden çekin ve timer ‘ın düğmesine basın. Pozlama süresi bittikten sonra, kartınızı test alırken yaptığınız gibi geliştirme solüsyonuna koyun, süresi tamamlandıktan sonra, sudan geçirip hipo’ ya atın. Işıkları yakabilirsiniz. Büyük boyutlu baskının ilk denemesini yapmış oldunuz. 

Karanlık oda ekipmanlarını iyice tanımak ve kolayca kullanmak için bol miktarda baskı yapın. Bu baskıları yaparken bir yandan da nereden test almanız gerektiği ve doğru tonları nasıl belirleyebileceğinizkonusunda deneyiminiz artacaktır.

Karanlık oda konusunda deneyiminizi arttıkça, yavaş yavaş kısık diyafram kullanarak daha geniş ton aralığı bulmaya çalışın. Daha sonraları bazı yerleri maskeleyip, bazı yerleri ekstra pozlamak suretiyle negatifinizin eksiklerini tamamlamayı deneyin.

Bu temel karanlık oda bilgileri konusunda eksiğiniz kalmadığına emin olduğunuzda da daha ileri seviyedeki karanlık oda tekniklerini araştırın – deneyin.

TEKİN ERTUĞ