Yrd.Doç.Dr.Ahmet İMANÇER
E.Ü. İletişim Fakültesi/İzmir

Basında her gün görsel imgeler dizgesi içerisinde gördüğümüz fotoğraflarda neden “o an” seçilir? Görsel tüketimimize sunulan haber fotoğrafları ve olayların sunumuyla ilgili olarak, foto muhabirinin o an’ı seçiminde; gazete editörünün mutfağına giden fotoğrafların veya onların içerisinden bir ya da birkaçının seçilme nedenlerindeki ölçütler hep sorgulanır. Muhabirin çalışma sürecindeki zorlukları pek bilinmez. Oysa editör açısından bakıldığında, haberi destekleyen fotoğraflar içerisinden “o an’ı” en iyi destekleyen fotoğrafın seçimi hep gazetenin ideolojik bakışına göre değerlendirilir. Haberin kanıtı ve belgesi durumundaki fotoğrafın kritik an’ı, yani “o an’ın” seçimi, okuyucunun tutum ve davranışlarını politize etmeye yöneliktir.

Basında kullanılan fotoğraflarda kritik an’ı yakalamak amacıyla görevlendirilen foto muhabirinin o an’ı değerlendirme kriterleri, çekim anını, foto muhabirinden bu fotoğrafı bekleyen editörü, olay yerinde bulunmayan fakat olay ile ilgili haber ve fotoğrafı bekleyen okuru, yayınlanacak gazete açısından içiçe geçmiş bir şekilde yürüyen bir bağlantı ağını kapsar.

Foto muhabirinin görevli olarak gittiği olayı izlerken tüm olayın gelişim süreci içinde o an’ın kriterlerini, kendince gazetesi ve okuru adına zihninde değerlendirmek zorundadır. Bu anlamda öncelikle belirtmek gerekir ki, bütün fotoğraflar zaten süreklilik gösteren olgular içinden alınmış “an” görüntüleridir. Burada “an”ın saptanmasıyla zaman zaman bir ışığın, zaman zaman bir yaşam öyküsünün (iyi veya kötü yönleriyle), bazen de tarihin sürekliliği içinde “o an”, yer, zaman, mekan ve kişiler ile belgelenir. Basında kullanılan “kritik an” fotoğraflarında ise aktif düzenleme ürünü olan, hareket içeren görüntüler söz konusudur.

Bu görüntülerin içeriğinde ise; yaşanan ya da foto muhabiri tarafından izlenen olayın içinden en can alıcı olanın ne olduğuna, ilişkin görüntüleri yansıtan karenin yakalanması ve fotoğrafta yansıtılması gerekir. Bu anlamda foto muhabiri, olayı izleyen, gören, değerlendiren, kişi olarak elindeki mevcut tekniği en iyi şekilde kullanarak editörün isteği doğrultusunda gazetenin yayın politikasına uygun olayın kritik an’ını yakalamayı amaçlar.

Bu yüzden foto muhabiri, olayı izlerken, olayın tümü içinden hem okuru, hem gazeteyi ve editörü, dikkate alan kendi kişisel yorumlarını kattığı her şeyi en iyi anlatan doğru kareyi yani “doğru an’ı, doğru zamanda” seçmektedir. Bu an’ın tesbiti ve görüntülenmesi, çok kısa süreli karar aşamalarını kapsayan bir süreç olarak, muhabirin deneyimini gerekli kılmaktadır. Zira olayın bir an öncesi veya bir an sonrası, o an’ın anlatacaklarından eksik veya etkisiz olacaktır.

Olay anında kritik an’ı yakalamak isteyen foto muhabirinin, okurun ilgisini çekecek bazı kriterleri bilmesi gerekir ve bu kriterler çekim anını belirleyici unsurlardır. Gazete okuru açısından, bir gazetede haberini destekleyen, onu belgeleyen, çekici hale getiren ve inandırıcı kılan en önemli görsel öğelerden biri hep fotoğraf olmuştur. İnanırlık açısından görsel unsurlar okuyucu için birincil derecede önemlidir. Bu açıdan okur gazetede gördüğü haberin mutlaka fotoğraf ile ya da illüstrasyon ile desteklenmiş, belgelenmiş olmasını ister. Kimi zaman sadece bir fotoğraf haberden daha ilgi çekici ve okuru gazeteye kilitleyen unsur olabilir ki bu durumda, haber fotoğrafı destekleyen bir unsur haline getirir. Bu tür fotoğraflar olayın “kritik an” fotoğraflarıdır.

“Kritik an” fotoğrafları okuru gazeteye, habere fotoğrafa ve okumaya yönlendiren imgelerdir. Okurda fotoğraflarla şok etkisi yaratmak amacı, burada foto muhabirinin ilk yaklaşımıdır. Bu anlamda foto muhabiri, okurda fotoğrafla “şok” etkisi yaratmak suretiyle kilitleyecek, onun gazeteye ve habere yönelmesini sağlayacak “an’ı” yakalamayı amaçlamaktadır. Okurun beklentileri bu bağlamda foto muhabirinin dikkate aldığı önemli bir unsurdur. Zira “an’ı” yakalayan fotoğraf, hem gazete hem de muhabirin prestijini de arttıracaktır.

Burada belirtilmesi gereken bir diğer husus da, foto muhabirinin “kritik an” fotoğrafını çekerken okurun gündelik hayatını ve rastlantısal olayların dışındaki görüntüler; beklediğinin bilincinde olarak görüntü oluşturuyor olmasıdır. Foto muhabirinin “kritik an”ı fotoğraflarken dikkate aldığı en önemli kriterlerden biri de, çalıştığı gazetenin yayın ve fotoğraf politikasıdır. Her gazetenin kendine özgü yayın ve fotoğraf kullanım politikası vardır. Bunun önemli bir kısmı da iktidar ve güç odakları ile olan bağlantılar nedeniyle şekillenmiş olmasında kendini tanımlar. Örneğin tekelleşmiş gazeteler iktidarla çelişmemek adına, çıkarlarını zedeleyecek fotoğrafları kullanmaktan kaçınabilirler. Bazen de hükümet edenlerle gelişen problemler nedeniyle fotoğraflar gazetede çokça “tehdit” olarak kullanılabilir, bu fotoğraflar daha çok kamuoyu çıkarına eleştirel bir yaklaşım olarak sunulduğu izlenimi yaratılarak verilir.

Örneğin, 1999 seçimleri öncesinde DYP lideri Tansu Çiller’in Aydın Doğan ile girdiği tartışma sonrasında, Doğan grubu gazetelerinde Tansu Çiller’in fotoğrafları bolca kullanılmış, fakat ağırlıklı olarak olumsuzluklar içeren seçme fotoğrafların sunulmuş olduğu görülmüştür. Küçük gazeteler ise daha çok klişe ve pasif düzenlemeli fotoğraflara, yerel gazeteler ise bölgedeki olayı, kişiyi ve sorunları yansıtan fotoğraflara yer verir. Oysa bunlar okur için o kadar önemli değildir. İyi bir okur daima tükettiği gazetede gerçekleri yansıtan, farklı ve tekrar olmayan, yansız, fotoğrafları benimser.

Tüm bunların yanında gazetenin haber ve fotoğraf editörleri,  foto muhabirinin çekim sırasında “kritik an”ı seçerken nelere dikkat ettiği ve düşünmesi gerektiğini kontrol altında tutar. Gazetelerin haber editörleri nasıl ki, hangi haberin gazetede yayınlanıp yayınlanmayacağına karar veriyorsa fotoğraf editörü de hangi fotoğrafın gazetede yer alacağını bilen ve belirleyen kişidir. Bu anlamda fotoğraf editörü, en az üst yönetim kadar yayın politikasını, foto muhabiri kadar tekniği ve iyi fotoğrafı, haberci kadar haberi iyi bilen, karar veren kişidir. Bu yönü ile editör, foto muhabirini habere gönderirken, ne tür fotoğraf beklediğine dair bilgilendirir-yönlendirir. Foto muhabiri, çekimini yaparken editörün ne beklediğini, gazete sayfasında hangi fotoğrafa yer vereceğini bilerek seçim yapmak zorunda kalır ki bu da foto muhabirinin bilinçaltı manipüle edilmesidir. 

Bunların dışında foto muhabirinin “kritik an”ı belirlerken, gazete sayfasındaki kullanım yerini, konumunu da düşünmesi söz konusudur. Gazete sayfasında yer alacak fotoğraflarının her zaman tek karede her şeyi anlatıyor olması beklenir. Çünkü sayfalarda yer kısıtlıdır ve doğru zamanda, doğru yerden çekilmiş ve doğru an’ı tesbit eden bir fotoğraf sayfa düzenleyiciler ve editör açısından her zaman tercih edilendir. Foto muhabiri bir olay anını tek karede ve o karede olayla ilgili en can alıcı an’ı çektiğinde gazetede de işleyiş ve düzenleme kolaylığını sağlamıştır. Dolayısıyla muhabirin fotoğraf üretiminde ki rolü, editör ve sayfa sekreterinin mizanpajı oluştururken daha rahat çalışmasını sağlamaktadır.

Tüm bunların arasında foto muhabiri kritik an’ı doğru yerden, doğru zamanda çekilmiş fotoğraf tanımını destekleyecek şekilde kompozisyon oluşturmak zorundadır. Bu anlamda bakış yönünü, bakış açısını, bakış yüksekliğini, konuya olan yakınlık ve uzaklığı ile uygun objektif kullanımını, görüntüyü en iyi anlatacak şekilde organize etmelidir.

Fotoğrafçının kullanmış olduğu makinayı tanıması onunla özdeşleşmesi vazgeçilmez birlikteliği oluşturur. Kritik an fotoğraflarında asıl olması gereken fotoğraf karesinin anlattığı içerik ve onun görsel imgeleri, zengin yan anlamları taşımalıdır. Çünkü fotoğrafı tüketen her okur kritik an’ı değerlendirdiğinde, kendince çok rahat bir çözümleyebilme kolaylığını bulması da gerekmektedir. Kritik an’ı iyi yakalamış fotoğraflar, gazete sayfasında yer bulma şansını da perçinlemiş olurlar.

Foto muhabirinin izlemeye gittiği olay bütününün içinden kritik an’ı seçmesindeki nedenleri şöyle sıralayabiliriz:

·  Olayla ilgili en can alıcı, açıklayıcı ve her şeyi anlatan “an”ın olması

·  Okur açısından bu an’ın şok edici, çarpıcı, belirgin ve olay anını tanımlıyor olması

·  Gazetenin yayın politikası açısından yayınlanabilir ve okuru çeken fotoğraf olması

·  Etik ve hukuksal sorun açısından eleştiri almamalı.

·  Fotoğraf editörü açısından, gazetede kullanılabilir ve haberi destekleyen en iyi ve doğru fotoğrafın olması

·  Gazete sayfasında yer alışı açısından (kısıtlı olduğu için), mümkün olduğunca tek karede her şeyi anlatıyor olması.

·  Mümkün olduğunca fotoğrafların hareket içeriği taşıyan an’lar dan seçilmiş olması.

·  Olay yerinde çalışan diğer meslektaşlarından farklı açılarda çekilmiş fotoğrafı üretmesi.

·  Teknik açıdan net fotoğraf olması, sayılabilecek başlıca etmenlerdir.

Dikkat edildiğinde foto muhabirlerinin ürettiği her fotoğrafın bir çok zorlukları da beraberinde getirdiği görülmektedir. Fotoğrafların saniyenin altındaki sürelerde üretilmesi, foto muhabirlerinin karar süreçlerini çok kısa bir zaman dilimine yaymaları ve “o an” tekrarı yapmamaları, titizlik gerektiren bir çalışma istemektedir. Fotoğraf üretmek adına dayak yiyen, öldürülen, makinaları kırılan, hapse atılan bu insanları işlerindeki özverilerinden dolayı alkışlamak gerekir.Bu kişilerin yaptıkları işten tek beklentileri ise, onurları, uygun ve güvenli koşullarda çalışmaları, hak edilmiş uygun ücret almaları, teknolojiyi yakalayabilmiş araç-gerece sahip olmaları ve gazetede yayınlanan fotoğraflarında  isimlerinin kullanımı ve buna uygun prim almaları tek mutlulukları olacaktır.

Kaynakça

Barthes, Roland (1996), Camera Lucıda Fotoğraf Üzerine Düşünceler, Çev: Reha Akçakaya, İstanbul, Altıkırkbeş Yayınları (2.Baskı).

Berger, John (1986), O Ana Adanmış, Çev: Yurdanur Salman-Müge Gürsoy, İstanbul, Metis Yayınları.

Derman, İhsan (1991), Fotoğraf ve Gerçeklik, İstanbul, Ağaç Yayıncılık.

Gezgin, Suat (2002), Basında Fotoğrafçılık, İstanbul, İ.Ü. İletişim Fakültesi Yayınları.

Sontag, Susan (1993), Fotoğraf Üzerine, Çev: Reha Akçakaya, İstanbul, Altıkırkbeş Yayınları.

Ünal, Mehmet (1999), Yaşamın Aynası Fotoğraf, İstanbul, Gendaş Kültür Yayınları.

İmançer, Ahmet (1993), Türk Gazeteciliğinde Basın Fotoğraflarının Kamuoyu Oluşturmasındaki Rolü, İzmir, E.Ü. S.B.E. Yayımlanmamış Doktora Tezi.