"Çocuk Gelinler" projesi

Uçan Süpürge olarak Aralık 2007’de “Çocuk Gelinler” adlı bir proje başlattık. Avrupa Birliği’nin Sivil Toplum Diyaloğu: Kültür Hareketi Programı çerçevesinde desteklenen bu projedeki ortağımız, Almanya’daki Dortmund-Köln Uluslararası Kadın Filmleri Festivali’ydi.

Dünyanın pek çok bölgesinde yaygın bir sosyal sorun olan ‘erken yaşta ve zorla evlilikler’e dikkat çekmek amacını taşıyan bu proje kapsamında önce, Almanya ve Türkiye’de eşzamanlı olarak Sözsüz Kısa Film Sinopsis Yarışması açıldı. Yarışmaya katılan film öyküleri, her iki ülkede oluşturulan jüriler tarafından değerlendirildi ve bu değerlendirme sonucunda Almanya’dan 5 ve Türkiye’den 5 olmak üzere 10 katılımcı finale kaldı.

Finalistler 2008 yılının Temmuz ayı boyunca Ankara’da Uçan Süpürge’nin konuğu olarak iki atölye çalışmasına katıldılar. ‘Senaryo Atölyesi’nde, Türkiye’den Aylin Eren ve Almanya’dan Bernadette Feiler yönetiminde, toplam 10 film öyküsü içinden jürinin belirlediği 2 öyküyü hep birlikte senaryolaştırdılar. Daha sonra ise yine Türkiye’den Leyla Özalp ve Almanya’dan Maren-Kea Freese yönetiminde ‘Yapım Öncesi’ ve ‘Yapım’ Atölyelerine katılan finalistler, seçilmiş olan 2 senaryoyu kolektif çalışmayla filme çektiler. Atölye katılımcıları, bu eğitmenler eşliğinde, film yapımı sürecinin bütün aşamalarını birlikte deneyimlediler ve profesyonel bir yapım şirketinin teknik desteğiyle 2 sözsüz kısa film yarattılar. Bu filmler; Almanya’dan Dennis Todoroviç’in aynı adlı öyküsünden çekilen “Nefes al, Alma, nefes al” ve Türkiye’den Damla Köle’nin ‘Meme’ adlı öyküsünden çekilen “Beni Geri Çağır Hayat” adlı filmlerdi.

Erken evliliklerin birçok ülkede yaşanan bir sorun olması nedeniyle ve bu filmler aracılığıyla evrensel bir boyutta tartışılabilmesi için filmler diyalogsuz (sözsüz) olarak çekildi. Projenin sonunda hedeflenen; bu iki kısa filmin dünyadaki kadın filmleri festivalleri başta olmak üzere saygın film festivallerine gönderilmesi ve konunun ulusal boyutta olduğu kadar uluslararası  platformlarda da tartışılmasının sağlanmasıydı.

Bu iki filmin dünya prömiyeri 23 Ekim 2008 tarihinde Ankara’da yapıldı. Avrupa Parlamentosu milletvekili Emine Bozkurt’un da katılıp kısa bir konuşma yaptığı gala gecesinin ardından, filmlere Türkiye’nin dört bir köşesinden talep gelmeye başladı.

Filmlerin İstanbul’daki ilk gösterimi ise Hürriyet gazetesinin daveti üzerine, Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Günü öncesinde 24 Kasım 2008’de Hürriyet Medya Towers’ta yapıldı. Gösterimin ardından, sosyolog Nükhet Sirman, psikolog Feride Yıldırım Güneri, hukukçu Canan Arın ve sinema oyuncusu Hülya Avşar’ın konuşmacı olarak katıldığı bir panel düzenlendi. 

Bu filmler, dünyanın dört bir köşesindeki film festivallerine de gönderilerek seyirciyle buluştu. “Nefes al, Alma, nefes al” adlı film, Ankara’da düzenlenen 1.Rotary Uluslararası Kısa Film Festivali’nde üçüncülük ödülü aldı.

“Çocuk Gelinler”, Uçan Süpürge’nin erken evliliklerle ilgili ikinci projesi. Bu proje sonucunda üretilen iki sözsüz kısa filmin, uluslararası festivaller aracılığıyla da tüm dünyada daha çok kişiye ulaşacağına, erken evliliklerin olumsuz sonuçları hakkındaki mesajlarımızın daha geniş bir alanda yankılanacağına inanıyor, kişi, kurum ve kuruluşları bu önemli soruna karşı önlem almaya ve önleyici hizmetleri desteklemeye çağırıyoruz.

Uçan Süpürge 2006 yılında, göç eden bir sorun olarak tanımladığı erken evliliklerin Türkiye’nin yalnızca doğusunda değil her bölgesinde halen bir ‘gelenek’ olarak yaşandığı Avrupa ülkelerinde yaşayan Türkiyeliler arasında da görüldüğü gerçeğinden hareketle, bu önemli sosyal soruna karşı duyarlık yaratmak ve ilgili kurumların dikkatini bu soruna yönlendirmek amacıyla İç Anadolu Bölgesi’nde “Erken Evlilikler” adlı bir proje yürütmüş, proje kapsamında yapılan anket çalışmaları, yüz yüze görüşmeler ve film gösterimi gibi etkinliklerden elde ettiği verileri Aralık 2006’da Ankara’da bir toplantıyla kamuoyuna açıklamıştı. Ayrıntılı bilgi için: www.ucansupurge.org

Sakarya’nın Ferizli ilçesine bağlı Bakırlı Köyü’nde, 13 yaşındayken kaçtığı H.A. ile birlikte yaşayan B.S., 14 yaşında doğum yaptı. 17 yaşındaki H.A. ‘çocukları cinsel istismar’ suçundan gözaltına alındı. Olayla ilgili soruşturma başlatan jandarma, B.S.'nin 2007 yılının aralık ayında 17 yaşındaki H.A. ile kaçtığını, daha sonra ailelerinin de izin vermesi üzerine imam nikahı kıyıp birlikte yaşadıklarını ortaya çıkardı…

Kahramanmaraş’ta 15 yaşında evlendirilen Fatma K., eşi tarafından ‘bakire olmadığı’ gerekçesiyle ailesinin evine gönderilince av tüfeğiyle intihar etti. Saygılı Köyü’nde oturan Fatma K., aynı köyde oturan 25 yaşındaki İsa A. ile evlendirildi. Köyde düğün yapıldı, ancak, kızın yaşının küçük oluşu nedeniyle resmi nikah kıyılmadı. İsa K., ailesine eşinin bakire olmadığını söyledi, ailesinin de isteğiyle onu ailesinin evine gönderdi. Evinde ailesinin de tepkisiyle karşılaşan, ancak, ağlayarak daha önce kimseyle ilişkisi olmadığını anlatan Fatma K., ev halkı uyuduğu sırada babasına ait ruhsatlı av tüfeğini karnına dayayıp tetiğe bastı. Savcılık kayıtlarına intihar olarak geçen olayla ilgili soruşturma sürüyor…

14 yaşında annesinin zoruyla 22 yaşındaki inşaat işçisiyle evlendirildi. Yüksel K. ile Elmas O., beş yıl önce boşandı. Üç çocuklarının velayeti babanın rızasıyla anneye verildi. Elmas K., büyük kızını 16 yaşında evlendirdi. Bu yıl 8. sınıfı bitiren küçük kızı F.'nin de liseye gitmesine gerek görmedi. Ancak eğitime devam etmek isteyen F., babasına "Lütfen beni yanına al. Annem beni evden kovuyor" mesajı gönderdi. Yüksel K., 'tatsızlık çıkmasın' diye eski eşinin evine gitmedi. Kızına, "Seni sonra alırım" diye mesaj gönderdi. F.'nin çabaları işe yaramadı. Elmas O., 22 yaşındaki inşaat işçisi Osman B.'nin babası Mustafa B.'yle anlaştı. Zeytinburnu'ndaki Yıldız Düğün Salonu'nda düğün yapıldı…

14 yaşındayken evlendirilen Özgür Aydoslu, 19'una geldiğinde iki çocuk annesiydi. Geçimsizlik nedeniyle eşinin ailesinin evine sığınan Aydoslu, kocası tarafından öldürüldü. Beş yıl önce Kayseri'de evlendikten sonra Antalya'ya yerleşen iki çocuklu Özgür-Burhanettin Aydoslu çifti arasında geçimsizlik başladı. 19 yaşındaki Özgür Aydoslu geçen hafta çocuklarını da yanına alarak Kayseri'nin Melikgazi ilçesindeki kayınbabası Mehmet Aydoslu'nun evine sığındı. Eşi Burhanettin Aydoslu da peşinden gittiği eşiyle baba evinde tartıştı. Özgür Aydoslu’nun tartışma sırasında eşini bıçakla yaraladığı iddia edildi. Burhanettin Aydoslu da eşinin elinden aldığı bıçağı defalarca onun göğüs ve karnına saplayarak ölümüne neden oldu. Daha sonra da suç aleti bıçakla jandarma karakoluna giden 27 yaşındaki Burhanettin Aydoslu, "Karım bana bıçakla saldırdı, bıçağı elinden alıp onu öldürdüm" dedi. Burhanettin Aydoslu gözaltına alındı.

Muş'ta, okuldan alınarak 20 altın karşılığında zorla evlendirildiğini söyleyen 16 yaşındaki kız, evden kaçıp jandarma karakoluna sığındı. Daha sonra kendi isteği doğrultusunda jandarma tarafından ailesinden ayrı yaşayan abisine teslim edilen kız, Cumhuriyet Savcılığı'na ailesi hakkında suç duyurusunda bulundu. Baba ise kızlarını zorla evlendirdikleri için pişman olduğunu söyledi.

Samsun’da 15 yaşındaki bir kız çocuk, yaklaşık bir yıl önce 7 bin 500 YTL “başlık parası” karşılığında resmi nikahı olmadan evlendirildiği iddiasıyla jandarmaya ihbarda bulundu. İhbar üzerine, çocuğun babası ve evlendirildiği T.D. gözaltına alındı. T.D. hakkında “cinsel istismar”, baba N.T. hakkında da “cinsel istismara zorlama” iddiasıyla soruşturma başlatıldı.

Adana’da evlendirilmek için 4. sınıftayken babası tarafından okuldan alınan 16. yaşındaki kız, okul müdüründen okumak için yardım istedi. Gülbahçesi Mahallesi’nde oturan ve ailesi tarafından zorla evlendirilmek istenen 16 yaşındaki Birgül İ., bu duruma üzüldüğü ve okuluna devam etmek için öğretmenlerine telefon açarak yardım istediğini anlattı. Babasının evlerine gelen öğretmenlerine “Kızımı okula gönderiyorum” diyerek yalan söylediğini ifade eden Birgül İ., “Babam kızların okumalarına gerek olmadığını söyleyerek beni okuldan aldı. Ben de bir süre sonra evden kaçarak, ablama sığınarak evlerinde kaldım. Daha sonra ağabeyim babamı ikna ederek, beni evlendirmekten vazgeçirdi. Ancak şimdi de zorla hem çalıştırmak hem de evlendirmek istiyor. Bizim paraya ihtiyacımız yok. Babamın durum çok iyi” dedi. Birgül’ün 8 kardeşi var. Kız kardeşlerinin hiçbiri okula devam etmedi.

Malatya'nın Doğanşehir ilçesinde, 15 yaşındayken dayısının oğluyla evlendirilen 17 yaşındaki D.A., eşi ve kayınvalidesinden gördüğü şiddet nedeniyle ailesinin evine sığındı. Okuyup öğretmen olmak isteyen D.A. ilköğretim okulunu bitirdikten sonra henüz 15 yaşındayken, ailesi tarafından dayısının oğlu A.C. ile evlendirildi. Çocuk yaşta evliliğe alışmaya çalışırken bir de nikahsız eşinin ve kayınvalidesinin uyguladığı şiddetle karşı karşıya kalan D.A. bir süre sonra dayanamayarak ailesinin yanına sığındı. Ancak, aile büyüklerinin araya girmesiyle D.A. yeniden eşinin yanına döndü. 

     
Hatun Sürücü, Erzurum'dan Berlin'e gelmiş bir ailenin kızıydı. 15 yaşında kapandı, 16'sında memlekete gönderilip amcaoğluyla evlendirildi. 17'sinde hamile kaldı, 18'inde anne oldu. Oğluna Can adını verdiler. Eşi sürekli dövüyordu. Sonunda boşanıp oğluyla Almanya'ya döndü. Ailesinden ayrı yaşamaya karar verdi, başını açtı, meslek edinmek için okula gitti. İş buldu. 7 Şubat 2005'te Berlin'de bir otobüs durağında 5 kurşunla öldürüldü, en küçük kardeşi, 18 yaşındaki Ayhan Sürücü tarafından. Silahı büyük kardeş Mutlu sağlamış, ortanca kardeş Alpaslan ise infaza tanıklık etmişti.

Kilis'te 12 yaşında evlendirildiği iddia edilen bir kız çocuk, 14 yaşında anne oldu. Kilis Devlet Hastanesi'ne doğum yapmak amacıyla gelen F.M., burada bir erkek çocuk dünyaya getirdi. Annenin 14 yaşında olması nedeniyle hastane yetkilileri, durumu Cumhuriyet Başsavcılığına bildirdi. Bunun üzerine F.M.'nin babası H.M. ile F.M.'nin imam nikahlı olarak birlikte yaşadığı H.K'nin (27) gözaltına alındığı ve ifadelerinin alınmasının ardından serbest bırakıldıkları öğrenildi. Kilis Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından, baba H.M. ve H.K. hakkında 'çocukların cinsel istismarı' suçlamasıyla soruşturma açıldığı bildirilirken, F.M.'nin gerekli tedavisinin yapılmasının ardından ailesine teslim edildiği kaydedildi.

Yemen’de Nocud Muhammed Ali adlı 8 yaşındaki kız çocuk, kocasının evinden kaçarak mahkemeye başvurdu. Avukat Şata Nasır "Çocuk yaştaki kızların evlendirilmesi Yemen'in bazı bölgelerinde çok yaygındır. Ancak bu olay daha büyük ilgi çekti, çünkü konu mahkemeye taşındı" dedi. Yemen yasaları evlilik yaşı için alt sınır belirlemiyor. Ancak gelinin kocasıyla birlikte yaşamasına ancak buluğ çağına girdikten sonra izin veriliyor. Nocud'un evliliğinde, gelinin 18 yaşına kadar ailesi ile birlikte oturacağını hükme bağlayan bir anlaşma yapıldı. Ancak Nocud mahkemedeki ifadesinde, bu anlaşmayı imzaladıktan bir hafta sonra, anne ve babasının kendisini zorla kocasının evine gönderdiğini dile getirdi. Nocud kocasının kendisini dövdüğünü de söyledi. Faiz Ali Temur adlı eş ise, evliliklerinin mükemmel olduğunu söyledi ve dayak iddialarını reddetti.

Suudi Arabistan'da, ailesi tarafından 50 yaşında bir erkekle evlendirilen 8 yaşında bir kız çocuk, boşanma davası açtı. Avukatı, evliliği ilkokula gitmekte olan kızın babasının ayarladığını söyleyerek, çocuğun evlendiğinden bile haberi olmadığını belirtti. El Vatan gazetesi, kızın akrabalarının, Suudi Arabistan'daki insan hakları örgütlerine başvurarak evliliğin geçersiz sayılması için devreye girmelerini istediklerini yazdı. Ancak, gazeteye göre, kızın kocası, yasadışı bir şey yapmadığını savunarak, evliliği sona erdirmeye yanaşmadı.

Hindistan’da 1929’da yasaklanan zorla çocuk evliliği ‘geleneği’ devam ediyor. Hindistan'da 18 yaşından küçük kız ve 21 yaşından küçük erkek çocukların evlenmesi yasak ve çocuk evliliklerine karşı kampanyalar yürütülüyor. Rajastan kadın komisyonu başkanı Pawan Surana "Polis yetkililerinden eyaletteki 32 bölgede önlemler almalarını istediklerini" söyledi. Surana, komisyonun çabalarıyla bu yıl yaklaşık 500 çocuk evliliğinin önlendiğini, sokak oyunları ve mahalle toplantılarıyla bu konuda kamuoyunda duyarlılık yaratmaya çalıştıklarını belirtti. "Eğer çocuk evliliği ile ilgili bir vaka tespit edilirse törenin yapıldığı binanın sahibi, çocukların aileleri ve töreni yürüten din adamı tutuklanabilir." Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu'nun (UNICEF) 2000'de yayınladığı bir rapora göre dünya üzerinde her yıl milyonlarca çocuk zorla evlendiriliyor. Zorla çocuk evliliğinin sebeplerinin başında yoksulluk geliyor. Diğer nedenler de geleneksel inançlar ve ailelerin çocuklarını "istenmeyen cinsel ilişkiden koruma"yı amaçlaması.

Avusturya’dan kaçtıktan sonra Türkiye’de yakalanan evli üç kadın “İstemediğimiz kişilerle evlendirildik” dedi. Avusturya vatandaşı olan 3 yıllık evli Ayşe Kılıç Şahin, kuzeni 4 aylık evli Serpil Kılıç ile 1.5 yıllık evli Canan Yücel, 4 ay önce Viyana’da kayboldu. Avusturya polisinin kadınların Türkiye’de olduklarını belirlemesi üzerine aileleri, Türkiye emniyetine başvurusunda bulundu. İncelemede İstanbul’a geldikleri belirlenen kadınların, havaalanında 3 erkek tarafından karşılandıkları belirlendi. Polis, kimliğini belirlediği 3 erkeği gözaltına aldı. Bu kişilerin verdiği adrese yapılan operasyonda kadınlar yakalandı. Pedagoji eğitimi alan Ayşe Kılıç Şahin “Eşime babalık duygusunu yaşatamayınca evden kaçmaya karar verdim” dedi. Diğer iki kadın ise “İstemediğimiz kişilerle evlendirildik. Bunun üzerine kaçmaya karar verdik” diye konuştu. Takipsizlik kararı veren savcı, gözaltına alınan erkekleri de suç unsuru oluşmadığı gerekçesiyle bıraktı.

İskoçya, zorla evlilikleri engellemek için sert önlemler getiren bir yasa tasarısı hazırladı. Tasarıya göre, zorla evlendirilen kızların kocaları, "rızası olmayan kişinin ırzına geçme ve tecavüzden" yargılanacak. Bu evliliği isteyen anne babalar da "suça ortaklıktan" tutuklanacak. Kadınların "istemeden evlendikleri" kocalarıyla cinsel ilişkiye zorlanmalarının tecavüzden hiçbir farkı olmadığını söyleyen siyasetçiler, bu nedenle konuya ilişkin cezaların ağırlaştırılması gerektiğini savunuyor. Genç kızların hayatını mahveden ve dayak ya da intihar gibi üzücü sonlarla biten bu evliliklerin önüne geçilmesi için mevcut yasaların yeterli olmadığını savunan politikacılar "Ancak ağır cezalar getirerek bu geleneği yıkabiliriz" diyor. Ülkedeki kadın örgütleri ise her yıl yüzlerce kadının mağdur olduğunu hatırlatarak, zorla evliliğin bir insan hakları ihlali olduğuna dikkat çekiyor.

İngiltere’de hükümetin zorla evlilik birimi yılda 300 vakayı soruşturuyor ve kimi zaman kurtarma operasyonları düzenliyor. Ancak İçişleri Bakanlığı tarafından finanse edilen bir diğer çalışma, sadece Luton kentinde zorla evlendirilenlerin sayısının 300 olduğunu ortaya koydu. Raporda ülke genelinde ise bu sayının muhtemelen 3000 civarında olduğu belirtildi.