Bu söyleşide www.fotografya.gen.tr adına Mahmut Özturan tarafından sorulan sorular, Çizgelikedi adına Arzu Filiz Güngör tarafından yanıtlanmıştır.

Çizgelikedi olarak ürettiğiniz "Kadınlar" projenizin ortaya çıkış öyküsünü anlatır mısınız?
2005'te Çizgelikedi'yi kurarken, İzmir'de fotoğraf sanatı temelinde nitelik gözeten bir hareketlilik ve etkileşim yaratmayı amaçlamıştık. Bu amaca uygun olarak, bir yandan görsel kültür alanında her ay tartışma-söyleşi biçiminde ve kamuya açık olarak etkinlikler düzenledik, bir yandan da fotoğraf üzerine farklı seminer ve atölyeleri faaliyete geçirdik. Kadınlar projesi ise, yaşama geçirmek istediğimiz kültürel projelerden ilki.

Bu projeyi hayal edip gerçekleştirmeye bizi yönelten nedenleri şöyle açabilirim: Sadece fotoğraf alanında değil, aslında diğer alanlarda da geçerli olan bir durum var, şöyle ki; üretimleri ile çok öne çıkmıyor kadınlar. Üretmiyor değiliz, tersine, üretiyoruz; ama kendimi de katarak söylüyorum, bir tür “bir adım geride olmayı yadırgamama, hatta orada kendini daha rahat hissetme” veya “bir adım ileri atmaktan çekinip erteleme” gibi bir şey var, istisnalar kaideyi bozmaz. Hayatın kadının önüne koyduğu diğer enva-i çeşit meseleler halledildikten sonra, fotoğraf “geriye kalan zamanda yapılan bir şey” olduğundan, bir şekilde “ben bunları üretiyorum, paylaşmak istiyorum” diye öne çıkmıyor kadınlar. Oysa ki biraz kurcalayıp tartışılıp üzerinde çalışıldığında; anlatılması gereken, birikmiş, bastırılmış, dillendirilmediği için yoklukla varlık arasında belli belirsiz salınan öyle imgeler ve düşünceler açığa çıkabiliyor ki, Virginia Woolf'un deyimiyle ‘karanlık bir odada bir mum alevi o güne dek görülmemiş bir köşeyi aydınlatmış gibi‘ oluyor ve ortaya çıkan sonuç hepimizin ruhunu besleyip cesaret verebiliyor. Bizim Çizgelikedi’de Kadınlar Projesi'ne öncelik vermemizin nedeni buydu, bunun doğrudan kendisini değilse bile ihtimalini görmemizdi. Kapsam ve içerik olarak planladığımız diğer projeler de adım adım ortaya çıkan veya çıkacak bir zeminde bizi bekliyor.
İlk projenizde de "kimlik" sözcüğünü kullanmıştınız. Kadınlar projenizde kimliğe özel bir yer vermenizi nasıl açıklıyorsunuz?

Projelerimizin düşünsel temelini toplumsal zemin(ler) üzerine oturtmak isteğimizden yola çıkarken, kadın-kimlik ilişkisinin “bakılacak” ve de fotoğraf olarak “gösterilecek” bir alan olduğunu düşündük. Genelde “erk”in gerisinde kalmaya koşullu kimlikler meselesini ele almaya değer bulduk.

Projeniz, kimlik temelinde "itaat" kavramına yönelerek nasıl bir düşünsel süreç yaşadı ve bu düşüncelerin üretilen fotoğraflara yansıması nasıl sağlanabildi?
Proje üç temel adımdan oluşmakta. Kamuoyuna katılım koşullarıyla birlikte projeyi duyururken, bu adımların toplamının, bir atölye olarak sürecin bütününü tanımladığını belirttik. Tıpkı birinci projede olduğu gibi ilk adım, tartışarak ortaya çıkarılacak bir kavramın belirlenmesi oldu. Çizgelikedi moderatörlüğünde, katılımcıların önerimiz/çağrımız doğrultusunda “kimlik ve...” sözcük öbeğini başlangıç noktası alarak tartıştığı ve de dışarıdan katılan değerli akademisyen ve uzmanların söyleşileriyle de zenginleşen bu ilk aşamada, tüm katılımcıların önerileri derlendi, birlikte tartışıldı, önerilen kitaplar-makaleler okundu. Daha sonra herkesin önerilerinden uzun bir liste oluşturan bu kavramların aşamalı olarak elenmesi sonucunda, hem birçok göndermeye açık olduğu için, hem de ilk sergiyle zenginleştirici/tamamlayıcı bir bağı da koruduğu için bize cazip gelen "itaat"e hep beraber karar verildi.

Projemizin ikinci adımı, seçilen kavramın düşünsel zemini üzerinde konuşmak-tartışmak, farklı çağrışımları tetiklemek üzere görsel alanda araştırmalar yapmak vb. gibi paylaşım aşamasını içeriyordu.

Son adım ise, fotoğrafların ortaya çıkmasıyla başlıyor. Üretilen fotoğraflar, tüm proje katılımcılarının bulunduğu toplantılarda projeksiyonla perdeye yansıtılıyor. Kavram ile yapıt arasındaki ilişki, görsel anlatım, kısaca içerik ve biçime dair her şey; bu uzun süreci birlikte yaşayagelmiş katılımcıların hem birbirlerinin fotoğraflarına emek verip dikkat yönelttikleri, hem de kendi fotoğraflarına yönelik eleştiri ve önerileri (bazen de teknik malzeme, mekân veya modellik konusunda destek gibi fiili yardımları) kabul edip yararlandıkları ortak bir eleştiri zemininde tartışılıyor. Bu aşama sayesinde, başta ortaya çıkmış fotografik ürünler gelişiyor, olgunlaşıyor, hatta yeni yeni fotoğraflar çalışılıyor ve her fotoğrafın sergide yer alıp almaması kararı ortak bir eğilim olarak beliriyor.

Projenize, yaşları 22 ila 76 arasında olan kadın fotoğrafçıların katıldığını belirtiyorsunuz. Bu yaş aralığına rağmen çalışmalarda ortak bir düşünsel boyut arandı mı, yoksa fotoğraflar tümüyle bireysel boyutta mı üretildi?
Aradığımız ortak düşünsel boyutu; kavram ile üretilen fotoğraf arasındaki ilişkinin tartışılıp eleştirilmesiyle belirliyoruz. Birlikte yaşanan tartışma ve eleştiri sürecinden yararlanabildiğimiz ölçüde düşünsel boyutta bir ortak nokta oluşabilir, ama ortaya konan üretimler, son tahlilde bireysel üretimler. Çünkü bu süreç, katılımcıların yöneldiği alanda kimlik ile itaat arasındaki görselleştirme ilişkisine müdahale biçiminde değil de, bu ilişkinin görsel ifadesinin fotoğraf diliyle yerine gelip gelmemesini değerlendirdiğimiz ve farklılıklarımızdan beslenmeye gayret ederken bireysel bakışımızın kendine özgülüğünü korumaya da özen gösterdiğimiz bir çalışma oluyor.

Kadınlar projenizin yaşama geçirilmesiyle Türk toplumunun özel yapısının irdelenmesine ne denli yer verilebiliyor?
Sonuçta üretimler, kadın kimliklerinden ve bireysel dünyalarımızdan bağımsız değil. Tümü bu toplumun mayasını taşıyan, farklı mesleklerden ve yaşlardan, ama tümü İzmirli olan 17 kadının uzun denebilecek bir süre tartışıp konuşarak ortaya çıkardığı bu kavramsal sergiye bir bakarsanız, 'itaat' dendiğinde bu coğrafyanın başka bir köşesinde gündeme/akla hemen gelebilecek bazı konulara hiç değinilmemiş olduğunu farkedebilirsiniz. Tam emin değilim, belki de kadın olmakla da ilgili bir hâldir bu. Örneğin, sergide eğitim sistemimizin ve anne-çocuk ilişkisinin barındırabildiği duygusal şiddetin tonunu doygun olarak verebilen, sistem eleştirisi olarak okunabilecek çalışmalar varken, askerlikle/militarizm ile doğrudan ilgili bir fotoğraf yok... Diğer yandan kavramı ele alış, ister istemez üretimlerin hamurunda, yoğun tartışmalarımızın bileşeni olarak yer alıyordur kuşkusuz.

Projeye katılan kadın fotoğrafçılarda özel nitelikler aranıyor mu? Projeye katılım İzmir ile sınırlı mı?
Projemiz yüz yüze oluş temelinde bir atölye işleyişiyle yürüdüğünden, çağrımızı -zorunlu olarak- İzmirli kadın fotoğrafçılara yapıyoruz. Bu çağrıda fotoğraf geçmişi aramıyoruz. Ancak, proje süresince katılımda süreklilik ve süreçte eşit varoluşu kabullenme ilkeleri, katılımın temel niteliğini belirliyor. Fotoğrafın yapımına ilişkin teknik uygulama aşamalarında Çizgelikedi olarak, stüdyo ortamı yaratma, donanım, sayısal ortamda fotoğraf işleme vb. gibi mümkün olan tüm düzenlemelerde üreten arkadaşlarımızı desteklemeye çalışıyoruz. Ayrıca katılımcılar arasındaki dayanışmayla da hem üretim süreçleri, hem dostluklar gelişip zenginleşiyor.

Son olarak projeye katılan kadın fotoğrafçılarımızı tanıtır mısınız?
Sevinerek... Bu arada son söz olarak altını çizmek isterim ki, bu süreçte yaşı en genç olanımız ile en çok bahar görenimiz arasında 50 yılı aşkın fark vardı. Farklı deneyimlere ve mesleklere sahip kadınlardık, bunula birlikte Çizgelikedi Kadınlar Projesi-2'nin 18 ayı bulan üretim seyrinde (kimi çatışmalar yaşamış olsak da) en azından kuşak çatışmasına tekabül edecek bir iletişim sorunu yaşamadığımızı, daha ziyade farklılıklarımız ve benzerliklerimizle beslenerek birlikte üretmenin zenginliğini tecrübe ettiğimizi, dostlukların ve bir arada üretmenin tadını çıkardığımızı -kendi adıma- söyleyebilirim.

Arzu F. Güngör

Aslı Öktener Köse

Aynur Şen

Aysun Öküzcüoğlu Taşar

Ayşe Aytün Aytar

Canan Gümüşalan

Emel Kayın

Fenay Ulu

Gönül Ocak

Işık Gülçubuk

Işık Deniz Nalbantoğlu

Latife Özyurt

Meltem Çiftçi

Nurhan Doğan

Şehlem Sebik

Ülker Sokulluoğlu

Yeşer Sarıyıldız