İyi bir fotoğrafta bulunması gereken üç önemli öğe vardır.

• Fotoğrafın güçlü bir anlatımı olmalıdır.
• Fotoğraf, yaşamın ışığa duyarlı medya üzerindeki yansımasıdır. Bu nedenle yaşam gibi üç boyutluluk,  anlatımda vurgulama – net ve net olmayan alanlar yoluyla - olmalıdır.
• Fotoğraf seyredenlerde estetik çekicilik ve seyredilme arzusu uyandırmalıdır.

Sırasıyla bu üç öğeyi inceleyelim.

Fotoğraf basitçe yaşamın ışığa duyarlı elemanlar üzerine tesbiti ile yapılan bir anlatım biçimidir...

İyi bir fotoğrafın üç önemli öğesinden birincisi ve en önemlisi: “fotoğrafın ne anlattığıdır”. 

Fotoğrafın anlamlı bir faaliyet olması için çekim süreci hedef odaklı olmalıdır. Yani fotoğrafın anlattığı bir şey olmalıdır. Aksi halde gevezelikten, boş ve amaçsız faaliyet olmaktan öteye geçemez.   

Fotoğrafçı; fotoğrafında yaşama dair, daha çok da insan yaşamına dair şeyleri genellikle doğrudan, bazen de imgeleme yoluyla anlatır. İnsanı insan yapan şeylere seslenir, yani duygularımıza hitap eder.  Değerlerimize inançlarımıza gönderme yapar.  

İnanılır ki; bir fotoğraf, sadece duygularımıza gönderme yapmayıp bununla birlikte ne kadar çok duygu paylaşımı sağlıyorsa (ve eyleme yöneltiyorsa) o kadar etkilidir. O nedenle iyi ve etkili bir anlatım için fotoğraf bizi içine almalıdır.  

Bazı duygularımız diğerlerinden daha çok etkilidir.  Adalet, coşku, heyecan, öfke, isyan, muhalefet, cinsellik gibi.  Bu duyguları esas alan fotoğraflar genellikle daha güçlü anlatıma sahip olurlar.

Burada güçlü anlatımı olan birkaç fotoğraf ustasından bahsetmek gerekir:

Büyük usta W. Eugene Smith'in “Tomiko in Bath“ isimli yapıtı, iyi fotoğrafın nasıl olması gerektiğinin tam örneğidir.

Robert Capa, çok çok güçlü anlatımı olan fotoğrafları ile dikkati çeken başka bir ustadır.

Fotoğrafta anlatımın ne denli önemli olduğunu göstermesi açısından, tüm arkadaşlara önereceğim bir eser “Amerikan Photographers of the Depression“ isimli kitapçıktır.  Anlatım öğesi güçlü fotoğrafların, sadece günlük hayatın (o acı, hüzün, neşe, tasa, üzüntü, mutluluk, açlık, tokluk, çaresizlik dolu, çoğu kez gücümüzün yetmediğini  gördüğümüz sıradan hayatın) içinden çekileceğini gösteren inanılmaz güzel bir eserdir. Özellikle Dorothea Lange'ın Migrant Mother ve diğer fotoğrafları tüylerimizi diken diken eder.

Medyanın sınırlı oluşu,  mesajın güçlülüğü için hedefe yönelik şekilde, doğru yerde, doğru anda çalışmayı, yaşamın  şiirini görme becerisini ve araçları ustaca kullanarak sabitlemeyi gerektirir.

Fotoğrafçı, günlük yaşamın içinde her gün görünmez kalemle yazılıp kaybolup giden en güzel şiirleri bulur ve kadraja hapseder. Bizim için ve diğer tüm insanlar için. Görsünler, değerlendirsinler, tartışsınlar, ne yapılacağına karar versinler ve yapsınlar diyerek. Fotoğrafçı bu günü yarın için belgeler. Eleştirel yaklaşır ama yargılamaz.  Asla asla hiç bir şekilde taraf olmaz.

Ama en güzel şiirler kısa sözcüklerle yazılanlar değil midir?

Brecht   Yağmur yağmaz yukarı,
Gerisin geri
Artık acımasa da yara
Acır onun
Kalan yeri

Y. Kemal  Beni kör kuyularda merdivensiz bıraktın
Beni denizler ortasında yelkensiz bıraktın
Öylesine yıktın ki hayallerimi
Beni sensiz
Beni bensiz bıraktın

Aragon  Ölmek kolaydır sevmekten
Bundandır benim yaşamaya katlandığım

Nazım  Yaşamak bir ağaç gibi yalnız ve hür ve bir orman gibi kardeşçesine

Mehmet Akif   Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üzerinde tüten en son ocak.

Nike   Never Give Up. Just Do It  

Galiba biz fotoğrafçılar şairlere göre biraz daha şanslıyız.    

Yüzü karakterini yansıtabilenler (yüzü kırışmış yaşlılar), enerji dolu gençler ve saflığı simgeleyen çocuklar genellikle çok iyi anlatım gücü olan objelerdir.  

Yoğun duygu yaşanan her yer, anlatımı güçlü fotoğrafların çekilebileceği yerlerdir. Hastahaneler, semt pazarları, otobüs garajları, vapur iskeleleri, tren garları, perşembe pazarı gibi iş merkezleri, stadyumlar, okulların mezuniyet törenleri, her tür toplumsal, dinsel veya etnik ritüeller, Kumkapı ve Çiçek pasajı  gibi eğlence merkezleri, otobüsler veya otobüs durakları kolayca sıralanabilecek olan yerlerdir.   

2. Öğe: “Fotoğraf üç boyutlu olmalıdır”

Fotoğraf yaşamın medya üzerinde yansımasıdır. O halde, o da yaşam gibi üç boyutlu ve anlatımında net ve net olmayan alanlar kullanılarak vurgulama yapılmış olmalıdır. Fotoğrafı resim çalışmalarından ayırt eden özellik yaşamla olan direk bağıdır.

Yaşamın üç boyutlu oluşu bir gerçektir de, biz aslında iki boyutlu görürüz. Her gözümüzün gördüğü iki boyutlu görüntüler beyin tarafından birleştirilerek üç boyutlu hale getirilir.  

Bir diğer önemli konu ise, sadece baktığımız unsurları net ve kesin olarak görürürüz. Diğer tüm unsurlar net değildir. Net olarak gördüğümüz şeyler baktığımız elemanlardır. Görüş alanımızdaki diğer tüm unsurlar dereceli bir şekilde flu olarak görülür ve algılanır. Bu net olarak gördüğümüz unsurlar bizim için önemli – görüş açımızdaki ana eleman - olanlardır. 

Fotoğrafın üç boyutluluğu sayesinde:

Fotoğrafta net olan unsur veya unsurlar anlatımın ana elemanlarıdır.  Bu elemanlarla – bu elemanların birbirleriyle olan ilişkileriyle – veya göreceli olarak flu olan diğer unsurlarla olan ilişkileriyle fotoğrafın anlatımını oluştururuz. 

Önemli olan elemanın fotoğraf üzerinde net olması, diğer unsurların göreceli olarak artan şekilde daha az net olması sayesinde fotoğraflarımız kolay, çarpıcı ve etkileyici bir hava kazanırlar.

Göreceli değişken netlik konseptine  müzik eserlerinde de rastlarız. Solist – insan veya enstrüman – sesi daha duyulur şekilde müziği icra eder. Böylece algılama çok daha kolay olur.

Fotoğrafta ise üç boyutluluk için iki araç (dijital fotoğrafla beraber üç adet) kullanırız. Bir tanesi kullanımı oldukça kolay diğeri ise tümüyle usta işidir.

Birinci yöntem alan derinliğidir. Çekilen fotoğrafın çok net olan ana objesinin önünde ve arkasında net  olmayan bölgelerin varlığı üç boyutluluk yaratır.

Göz net olan ve net olmayan objeler arasında hemen net olanı algılar. Objenin önünde ve arkasında net olmayan alanın oluşu beyinde üç boyutluluğun yaratılışına benzer bir sonuç yaratır. Ve biz fotoğrafı içine girdiğimiz üç boyutlu bir medya olarak algılarız.

Büyük usta W.E. Smith in bir baş yapıtını daha vermek isterim.

Alan derinliği, kullandığımız lens ve o lense ait diyafram açıklığı parametreleri ile kontrol edilir. Burada yanlış anlaşılmaması için bir kez daha vurgulamak isterim ki; hedeflediğimiz şey DAHA AZ ALAN DERİNLİĞİDİR, daha çok değil. Alan derinliği; lensin odak uzaklığının büyümesi ve o lense ait diyafram açıklığının  büyümesi ile ters orantılıdır. Odak uzaklığı küçüldükçe ve diyafram açıklığı azaldıkça alan derinliği artar.

Bunu örneklersek;  f=135 mm odak uzaklıklı bir lensin F:2 diyaframı ayni lensin F=2.8 veya F=4 diyaframından daha az alan derinliğine sahiptir. F=50 mm odak uzaklıklı bir lensin F=2 diyaframı 135 mm bir lensin F=2.8 diyaframından daha fazla bir alan derinliğine sahiptir. Önemli bir noktaya dikkati çekme isterim. Diyaframın rakam olarak büyümesi diyaframın küçülmesi anlamına gelir ve alan derinliğini arttırır.

Genelikle dijital kameraların kullandığı lenslerin odak uzaklıkları o kadar küçüktür ki, genellikle alan derinliği F=2.8 diyaframla bile sonsuzdur. 

İkinci aracımız ışıktır.

Bizatihi fotoğrafı oluşturan şey ışıktır. Işık gökteki konumu, geliş açısı ve günün zamanına bağlı olarak, cisimlerin sert, yumuşak, uzun, kısa, az veya çok gölgelerinin oluşmasına neden olur. Renklerin doygunluğuna veya solukluğuna neden olur.

Işık kesinlikle fotoğrafın öğrenilmesi en zor en usta işi öğesidir. Meraklılarına, Collins Phography Workshop serisinden M. Freeman tarafından yazılmış “Light” isimli kitabı salık veririm. Burada bir diğer büyük usta Ansel Adams’ı anmadan geçmemek lazım. 

Işığı ve alan derinliğini ustalıkla kullanan iki ustanın iki eseri...

Yüksek akütans değeri yüksek bir berraklıkla ve yüksek çözünürlükle birleştiğinde o fotoğraf patlar.  Lütfen Rene Burri’nin önceki sayfalardaki ve Chris Steele Parkins’in yukarıdaki  fotoğraflarına bakınız. 

Bir diğer konu fotoğrafın tasarımı konusudur. Kompozisyon bu konunun alt başlığı olarak ele alınmalıdır.

Çerçeveleme, leke ve renk dengesi, harmoni, bakma konumu ve görme açısı, bunların her biri üzerinde kafa yorulması, pratik yapılması gereken konulardır. Her biri  bu yazının içine sığmayacak kadar geniştir.

Açıkçası; fotoğraf anlayışlarını paylaştığım fotoğraf okulu, fotoğrafta kompozisyon konusuna pek takılmaz. Bu konuya pratikle edinilen, üzerinde düşünmeden yapılan bir görme biçimi olarak yaklaşırlar. Ben de aşağı yukarı aynı durumdayım. Bu konuda çok fazla dertlenmiyorum. Ama aynı fotoğraf okulunun kurucularından W.E.Smith, mükemmelliyetçi yaklaşımı ile bu konunun en iyi örneklerini vermiştir.

Collins Photograph Workshop serisinden “The Image“ bu konuda kafa yormak isteyenlerin çok şeyler öğrenebileceği bir kitaptır. Bir diğeri ise Amphoto Book serisinden Bill Smith tarafından yazılan “Designing a photograph “.

İnterneti kullanarak, ünlü fotoğrafçıların sitelerini ziyaret edip eserlerini incelemek çok yararlı bir eğitimdir.

Bu yazı içinde iyi fotoğrafın elemanları üzerinde durduk. İyi fotoğrafın nasıl üretilebileceği, daha detaylı bir başka çalışmanın konusudur. 

Ancak fotoğrafı gerçekten öğrenmek isteyen tüm arkadaşlara bir adet Rolleiflex T, Rolleicord, Yashica Mat124, Minoltacord gibi 6x6 film üreten, TLR kamera satın almalarını öneririm.  Bir de 6X6 basabilen stabil bir agrandizör.

Bu kameralarla doğru pozlama, mikro kontrast, yüksek çözünürlük konularını göreceli olarak çok daha kolay şekilde öğrenir ve çok daha kolay şekilde doğru negatif üretebiliriz.

Dijital fotoğraf başlığı altında söylenebilecek olan şeyler ise kısaca şöyle: Önce işlemin basitliği sayesinde inanılmaz süratli bir öğrenim sürecinden bahsedebiliriz. Ancak ustalaşmak için en az APS-C boyutunda görüntü çipi olan bir kamera kullanmakta yarar var. Günümüz fotoğrafında en önemli konu, giderek alan derinliği kontrolü haline gelmektedir.

Ne yazık ki; çipi daha küçük olan dijital kameralarda, bu çipler için üretilen lenslerin doğal olarak çok büyük alan derinliğine sahip olması nedeniyle, bu kameralarla doğal ışık altında genellikle iki boyutlu fotoğraf üretilir. APS boyutundaki SLR kameralar, analog SLR kameralara göre daha fazla alan derinliği üretirler ama bu kontrol edilebilir. Çok ideal olmasa da, dinamik aralığı kolayca kontrol etmemize imkan verdikleri için çok öğretici ve yararlı cihazdırlar. 

Daha küçük çip kullanan, 1/2,7 – 1/1,8 – 2/3 büyüklüğünde dijital kameralarla doğal ışık altında, açık alanda alan derinliğinin kontrol edilebileceğini sanmıyorum. Ancak kapalı mekanlarda, doğal ışığı çeşitli şekilerde kontrol ederek ve yardımcı ışık kullanarak çok güzel fotoğraflar üretilebilir.    

Bu çok heyecan verici, çok öğretici ve inanılmaz şekilde geri dönüşü olan bir eğitim oluyor. Bunu uygulayanlar fotoğraf konusunda yapacakları niteliksel sıçramaya kendileri de inanamayacaklar.

Unutmayınız... Fotoğraflarımızın çok çarpıcı bir anlatımı olmayabilir ancak, fotoğrafın üç boyutlu olması, izleyicilerde estetik hoşluk ve seyretme arzusu yaratması, tamamen disiplinli çalışmaya ve doğru, iyi iş yapım tekniklerinin uygulanmasına bağlıdır.

Alt yazı:

Fotoğrafın küçük alt yazılarla çok daha çarpıcı olması sağlanabilir. Bazen açıklayıcı alt yazı gerekebilir.

Katıldığım seminerlerden aklımda kalan bazı usta tavsiyeleri şöyle: Daima alt yazı kısa ve özlü olmalıdır. Mutlaka yazı fotoğrafın tamamlayıcısı olmalıdır, fotoğraf yazının değil.  Yazı olabildiğince duygusal olmalıdır.

Ev ödevi:
İnsanlar genellikle birkaç duyguyu birden -değişik derinliklerde olabilir- yaşar. Bazen birkaç duygu kolayca yakalanır. Bu duyguların yaşandığı yerler, güçlü anlatımı olan fotoğraflar çekmek için ideal yerlerdir. Bu tür yerler nereleridir? Cevabını bulmayı, birinci ev ödevi olarak size bırakıyorum. Bulması inanın hiç zor değildir. Yeter ki bakalım ve arayalım. Ve böylesi fotoğrafları çekmeye cesaret edelim.

Bir usta ile yapılan ropörtajda okumuştum. Görme disiplininin çok önemli olduğunu, bir sokaktan bir dia gösterisi, bir mahalleden ise bir sergi için gerekli olan fotoğrafları çekebileceğini söylüyordu. Görme disiplinini bir başka yazıda inceleyeceğiz.

Love or hate

Uygulayanlardan tiksindiğim ama %100 çalışan bir yol daha vardır. Diğer tüm anlatım biçimlerinde olduğu gibi fotoğrafta da kazanmak için herşeyi yapan insanlar vardır. Bu yolu ben “Love or hate” metodu olarak adlandırırım.

Toplumsal kırılımların güçlü olduğu bir konu ile ilgili, biraz da zorlamayla, çok kaliteli olabilen fotoğraflar çekersiniz, konu ve reyting arayan bir iki editör bulursunuz. İnsanlar sizi ve fotoğrafınızı konuşur. Toplumu iki parçaya bölmüşsünüzdür ama ne gam. Siz ve şöyle böyle olan fotoğraflarınız ünlü olduktan sonra. Oliver Toscani bu yöntemin ilk ciddi uygulayıcısı diye bilinir. Benetton reklamları bir zamanlar bu konseptle hazırlanıyor ve epeyce ses getiriyordu.

O yüzden tüm büyük fotoğrafçıların yaptığı gibi, önce değerlerinizi belirlemenizi, sonra bu değerlerin aracılığı ile vizyon ve misyon cümlenizi tanımlayıp bu doğrultuda fotoğrafa devam etmenizi öneririm. 

Bir iki kitap adı da değer, vizyon ve misyon için:
• Umut bir yöntem olamaz.  G. R. Sullıvan and M. V. Harper  – Boyner yayınları
• The tools of leadership     Max Landsberg   - Fire and Water
• The tao of motivation  Max Landsberg   - Fire and Water
• A passion for excellence  T. Peters & N. Austin   - Fontana and Collins
• Kurtuluş    TV dizisi    TRT

Yukarıdaki kitaplar bu konuda henüz kafa yormamış olanlarımızın eminim hayatlarını değiştireceklerdir.