|
GEZİ FOTOGRAFI: BİR KOLAJ DENEMESİ
I.
Gezi fotografçılığı bir kavram olarak anıldığında gözlerimin önüne nedense hep "gezi fotograf makinesi" gelir. 19. yüzyılın ortalarından itibaren kullanılmaya başlanan, ahşap, körüklü, kutusuna konabilecek hâlde kolayca katlanabilen, 18x24 cm ve büyüğü cam negatiflerle çekim yapılan, ancak sehpayla kullanılan ve fotografçısının başına siyah bir örtü geçirerek buzlu camından netlik yapabildiği fotograf makineleridir bunlar. Tanımlanan zorluklarına rağmen taşınabilir ve kısa bir süre içinde çekim yapabilir hâle gelebildiği için dönemine göre önemli bir yeniliktir "gezi fotograf makinesi"…
Bu gezi fotograf makinesi fotografa öylesine tesir etmiştir ki, zaman içinde çok daha çeşitli fotograf makineleri geliştirilmiş olsa da gizli bir yasa gibi "seyahat fotografı" denince bu makineler kullanılmıştır. Bir başka ifadeyle "seyahat fotografı"nın kodu bu türden makineler olmuştur. Dile kolay, bu gelenek ABD dışında kalan dünyada 1940-50'lere kadar öncülüğünü Leica ve Robot'un çektiği 35 mm negatif film kullanılan makinelerin yaygınlaşmasına dek sürmüştür. ABD'de ise, ülkenin fotograf öncüleri "gezi fotografı"nda sözünü ettiğimiz türden makineleri kullanmayı sürdürmüş ve bu büyük formatlı makineler ve bunlarla elde ettikleri çok net motiflerle Amerikan fotografına tesir etmişlerdir. Bu durum "tarihte bireyin rolü"ne* çarpıcı bir örnek olarak verilebilir: Adams, Evans, Cunningham (Son yıllarında daha kolay olduğu için iki objektifli 6x6 mm Rolleiflex kullanacak, ancak tarzı değişmeyecektir) gibi Amerikan fotografının öncüleri büyük formatlı makineler ve bunlarla çektikleri net karelerle ülkelerinin fotografına tesir etmiş ve fotografın nasıl olması gerektiğini dikte ettirmişlerdir. Bu nedenledir ki savaştan kaçarak New York'a yerleşen Andre Kertesz, 35 mm Leica ile çektiği fotografları ABD'de basın ve sanat dünyasına kabul ettirememiş, ardı ardına aldığı olumsuz cevaplardan sonra New York Museum of Modern Art'da büyük bir sergi açabilmek için 30 yıla yakın bir zaman beklemek zorunda kalmıştır. ABD fotografı denince bugün bile bu tesiri derinden hissetmek mümkündür.
II.
Hemen herkesin en az bir fotograf makinesi olduğu günümüzde üzerinde düşünme gereği duyulmayabilir: Fotograf, yazı ve matbaanın bulunuşundan sonra insanın entelektüel dünyasına en fazla tesir eden bir başka büyük buluş olmuştur. Çünkü fotografın bulunuşundan sonra insanın kendisini, içinde yaşadığı doğa ve dünyayı algılama ve anlama biçimi değişmiştir. İnsanlık o güne dek görme fırsatı bulamadığı denizi, belki kar'ı ve burada sıralanabilecek yüzlerce örnek ve olayı gerçek yönleriyle algılama fırsatını fotografın bulunnmasıyla elde etmiştir. Bu, insan gözü, insan beyni ve insana bağlı gelişmelerde devrimci bir rol oynamıştır. Bunda gezi fotografçılığının rolü büyüktür.
III.
Gezi fotografçılığının ilk büyük isimlerini yolculuğa çıkarken uğurlamak bir gelenekmiş ve bu tören görmeye değermiş. Çünkü fotografçılara kendilerini taşıyan atlı arabaya ek olarak fotograf malzemelerinin bulunduğu ikinci bir atlı araba eşlik edermiş ve bu türden yolculukları ancak toplumda saygın olan fotografçılar finanse edibilir ya da ettirebilirlermiş.
Bu tarzı devam ettiren kimi romantikler olsa da bu gelenek özellikle İkinci Dünya Savaşı'ndan itibaren önemli ölçüde değişti. Yolculuklara ikinci arabanın eşlik etmesi bir yana, gezi fotografçısının bavulu küçüldü. Bunun da öncüleri 35 mm kullanan fotografçılar kuşkusuz… "Henri Cartier-Bresson'un Küçük Bavulu"** varmış meselâ.
1990-2000'lerde çok gezen ve alanlarında öne çıkan bazı fotografçıların bavullarında neler olduğu öğrenme fırsatı bulmuştum. Hemen hepsi fotografçının bavulunun küçük olmasına önem veriyorlar: Yedek bir pantolon, birkaç yedek gömlek, iç çamaşır, yüz ve vücut bakımı için gerekli eşyaların olduğu küçük bir çanta, kimi hastalıkları karşı ilâç, yedek bir makine ve pek büyük olmayan, içine makine ve objektiflerin sığabildiği bir çanta, fotograf makinesinin tamiri için gerekli olabilecek kimi ince mekanik gereçler seti…
IV.
Gezi fotografçılığının yaygınlaşmasıyla turizmin bir sektör olmaya başlaması birbirine yakın tarihlere rastlıyor. Turizmin Türkiye sahilleri dahil onlarca ülkede ne türden doğa katliamlarına neden olduğu burada konu dışında kalıyor.
Gezi fotografçısıyla turist arasında bir keskin sınır olduğu öne sürülebilir:
Bir insan gezisini sırf kendisi için yapıyor, gezi sırasında görünebilir ya da görünemez herşeyi kendisi için saklıyorsa, bu insanın isminin önündeki ünvanlara bakılmadan ona "turist" denebilir.
Buna karşılık bir insan gezisine yeni bir keşif olarak hazırlanıyor ve gezisini hedefleri doğrultusunda ve belki daha fazlasına ulaşarak gerçekleştiriyor, gezi dönüşünde elde ettiklerini ürün hâline dönüştürüp bunları kalıcı bir formda toplumla paylaşıyorsa bu insan "turist" değildir artık.
V.
Gezi fotografının ustaları turist değildiler, bugün de değiller. Nil röportajı, Amazonlar röportajı, Türkiye, Hindistan, Endonezyo röportajı ve daha onlarcası… Fotograf ustalarına ait ve bir biri on yıllara yayılan bu büyük çalışmalar sabır, emek, araştırma, politik bir duruş, ama en başta sevgi gerektiriyor.
Ulaşım imkânlarının çoğaldığı ve ucuzladığı günümüzde dünyanın bir diğer ucuna gitse de "gezi fotografçısı" sıfatını kazanmak eskisinden çok daha zor; zor olduğu kadar çok daha "başkalık" gerektiriyor. İlk kez gördüğü bir ülkede oradaki insanı ve hayatı anlamadan, orada geçirdiği biriki hafta içinde duygusuzca elde ettiği görüntülerden bir kitap yapmaya kalkanları şartsız reddedecek bir Türkiye fotografı ortamı diliyorum.
* "Tarihte Bireyin Rolü". Bu vurguyu önemli bir Rus sosyal düşünür olduğu kadar sanat ve edebiyat üzerine de teorik içerikli pek çok önemli eser veren G.V. Plechanof'dan (1856-1918), bu önemli yazısına dikkat çekmek için ödünç alıyorum.
** "Henri Cartier-Bresson'un Küçük Bavulu". Kendisini detaylarıyla tanıtan kitapta yer alan ve ilgili konu üzerinde duran bir yazının başlığı.
________________________________________________________
|