FOTOGRAFYA

Zeycan Sarıhacıoğlu

Olmazsa olmaz: Cep telefonu fotoğrafçılığı

Alexander Graham Bell, 10 Mart 1876 tarihinde, atölyesinde telefon görüşmesi denemeleri yaparken, söylentiye göre pantolonuna asit dökülünce, farkına varmadan hattın diğer ucundaki asistanı Thomas A. Watson’a “Bay Watson, buraya gelin. Sizi görmek istiyorum,” diyerek ilk başarılı telefon görüşmesini yaptığında, icadının 1973’ten sonra cep telefonunun geliştirilmesine, 21. Yüzyıl başlarından itibaren de cep telefonuna kamera eklenmesine yol açacağının da farkında değildi muhtemelen. Hatta son yılların en büyük ve popüler fenomenlerinden biri haline gelen cep telefonu fotoğrafçılığı sayesinde, Bell, anadili İngilizce dilinin sözlüğüne yepyeni bir kelime ekleneceğinden de tamamen bihaberdi büyük olasılıkla: selfie¹

Bir hayal gerçek oldu

50 yıl öncesinde, uzaktaki biriyle telefon görüşmesinin sadece sabit telefonlarla değil, yanımızda taşıdığımız cep telefonlarıyla, her yerden, kolaylıkla ve bir servet ödemeden yapılabileceği sadece bir hayal olabilirdi. Üstüne üstlük, yanımızda taşıdığımız bu telefonların aynı zamanda bir kamera olabileceği ise çoğu kişinin rüyasında bile göremeyeceği bir olasılıktı. Artık dünya çapında birçok kişinin kolaylıkla elde edebildiği ve bilgisayarlara taş çıkarır birçok uygulamanın eklenebildiği akıllı telefonlar sayesinde, fotoğraf dünyasına yeni bir tür eklendi: cep telefonu fotoğrafçılığı. Balıkçının ağından düşen balığa iştahla atılan kediden, çocuğumuzun ilk gülümsemesine kadar günlük yaşamı anında yakalayabiliyoruz. Ama bunun yanı sıra, toplumsal ve politik olaylarda, sıradan vatandaşın akıllı telefonlarıyla çekip ulaştırdığı görüntülerle, vatandaş gazeteciliği de yeni bir boyut kazandı.

Anında geribilidirim

Amerikalı profesyonel fotoğrafçı Chase Jarvis, iPhone fotoğrafçılığı üstüne yayınlanan kitabına verdiği başlıkta bunu çok iyi özetliyor aslında: The Best Camera Is The One That's With You (En İyi Fotoğraf Makinesi Yanınızda Olandır)² . Cep telefonumuz artık en iyi fotoğraf makinemiz; çünkü her zaman yanımızda. “Cep telefonu fotoğrafçıları”, fotoğraf makinesi kullanan amatör fotoğraf tutkunlarından çok daha üretken olabiliyorlar; çünkü günün her saatinde ve her koşulda en uygun kareyi yakalama fırsatı için fotografik zihinleri sürekli olarak aktif oluyor. Bu da onları doğal anları olduğu gibi çekme konusunda daha etkili kılıyor. Çok iyi fotoğraflar çekilebilen büyük dijital, SLR, DSLR fotoğraf makineleri ile girilemeyen kamu alanlarına, cep telefonuyla girilebiliyor. İyi kalitede fotoğraf çekmeyen cep telefonları da var; ama bu bir sorun değil, çünkü bu fotoğrafları muhteşem güzellikte görsellere çevirecek yüzlerce uygulama kullanılabiliyor. Hiçbir ücret ödemeden edindiğiniz bu uygulamalar, bilgisayarınıza mecbur kalmadan, telefonunuzla Photoshop’la yapabileceğiniz şeyleri yaparak yaratıcılık sınırlarını zorlayan bir fotoğrafçılık ruhu kazanmanızı sağlıyor.

Çektiğiniz fotoğrafı, İnstagram gibi sosyal paylaşım sitelerinde, anında bütün dünyaya gösterme imkânı, cep telefonu fotoğrafçılığını son derece yaygın ve revaçta bir tür kılıyor. Birkaç yıl öncesinde dünyanın en iyi fotoğrafını bile çekmiş olsanız, fotoğrafınız bilgisayarınızın hard diskinde veya çekmecenizde gözlerden uzak halde bekler haldeyken, şimdi sosyal paylaşım sitelerinde bütün dünyada görülebilir hale geldi. Ve bu da sizi daha çok fotoğraf çekmeye teşvik etmeye başladı. Flickr gibi paylaşım sitelerine, fotoğraf makinenizle çektiğiniz fotoğrafları da yükleyebiliyorsunuz; ama bu sizi kablolarla bilgisayarınızın başına oturmaya mecbur kılıyor. Oysa cep telefonunuzla çektiğiniz bir fotoğrafı anında paylaşıp anında geribildirim alabiliyorsunuz. İnsanlar, çektikleri fotoğraflara dair yorum almaktan çok hoşlanırken, bir yandan da başkalarının çektiği fotoğraflardan ilham alıyorlar ve dünya çapında milyonlarca kişi her gün müthiş fotoğraflar çekip bu görseller üstünde son derece yaratıcı denemeler yapma şansına sahip oluyor.

Bu fotoğrafları kimler, ne kadar paylaşıyor?

Sosyal paylaşım siteleri üstüne yapılmış bazı istatistiklerle ortaya çıkan büyük rakamlar, her geçen gün giderek artan ilgiyi anlatmaya yeterli:

Şu anda en yaygın olarak kullanılan fotoğraf paylaşım sitesi İnstagram’a günlük ortalama 60 milyon fotoğraf yükleniyor. Şimdiye kadar yüklenen fotoğraf sayısı 20 milyar. Fotoğraflar, günlük ortalama 1,6 milyar beğeni alıyor. Aylık aktif İnstagram kullanıcı sayısı 200 milyon.³

Pew Araştırma Merkezi’nin 2013 yılı sonu itibarıyla ABD’de yaptığı araştırmaya göre, internet kullanıcılarının % 73’ü herhangi bir sosyal paylaşım sitesini aktif olarak kullanıyor. Bu sosyal paylaşım siteleri arasında, İnstagram, Twitter ve Pinterest gibi sitelere rağbet son zamanlarda yükselişe geçse de, en çok kullanılanı Facebook. Ancak bu sitelerin kullanıcıları da Facebook kullanıcıları kadar sıklıkta bu siteleri ziyaret ediyor. İnstagram kullanıcılarının % 57’si, siteyi günde en az bir kez ziyaret ediyor (%35’i birden fazla kez ziyaret ediyor). Facebook, Pinterest, İnstagram gibi sitelerin kadın kullanıcı sayısı erkeklere oranla daha fazla. 18-29 yaş arası İnstagram kullanıcılarının oranı 2012 yılı sonunda % 28 artarken, 2013 yılında bu oran % 37’ye çıktı.⁴

Cep telefonuyla çekilen fotoğrafların birçoğunu günlük yaşamdan enstantaneler oluştursa da, artık bebek, kedi veya evde yapılan türlü keklerin fotoğraflarıyla birlikte, estetik yanı ağır basan fotoğraflar da paylaşılmaya başlandı. Milyonlarca insan, cep telefonu fotoğrafçılığı ile yaratıcı bir hobi sahibi oldu; çünkü telefonları sürekli yanlarında oluyor; bu fotoğrafçılık türünün onlara ek bir maliyeti olmuyor ve çektikleri fotoğraflarla paylaşım ağları üstünden birçok kişiyle sosyalleşebiliyorlar. Bu paylaşım siteleri sayesine, fotoğraflarınızı, “hashtag - #” ile etiketleyerek dünyanın görmesini sağlıyorsunuz. Aynı şekilde yine hashtag ile istediğiniz bir konuyu arayarak dünyanın başka bir köşesindeki birinin fotoğrafına, o kişi listenizde olmasa bile ulaşabiliyorsunuz.

Kitlelere yön veren şipşak fotoğraflar

Cep telefonu fotoğrafçılığının getirdiği başka bir yön de, sıradan vatandaşın “o anda, orada” olabilmesi sayesinde foto-muhabirlerine rakip hale gelmesi. Çektikleri fotoğraflar, profesyonel bir fotoğrafçının kompozisyonu kadar iyi olmayabilir; ama olay anında orada olup, cep telefonuyla anında görüntüleri yakalayıp, bu fotoğrafları anında herhangi bir yerde paylaşabiliyorlar. Bu da her köşe başında amatör bir foto muhabiri olabileceği anlamına geliyor. Buna verilebilecek en iyi örneklerden biri, 2011 yılındaki Arap Baharı protestoları sırasında, akıllı telefonlarla çekilen fotoğraf ve videolar. Bu protestocular, geleneksel gazeteciliğin yapamadığını, görüntüleri dakika dakika bütün dünyayla paylaşarak yaptılar. Örneğin, Mısır’daki 25 Ocak protestoları sırasında, protestocular yanlarında taşıdıkları cep telefonlarıyla Facebook, Twitter, YouTube gibi sitelere anında fotoğraf ve video görüntüleri yükleyerek, bütün dünyaya birinci elden haber akışı sağladılar. Tahrir Meydanı’nı işgal eden binlerce protestocunun aktardığı görüntüler, bütün dünya üzerinde büyük etki yarattı. Protestocular, eskiden yalnızca protesto yapan kalabalığın bir parçasıyken, son yıllarda görüp işittiklerini anında aktarabiliyor olmaları sayesinde, “vatandaş gazeteciliği” yapar oldular. Benzer bir durumu, Gezi olayları esnasında yaşadık: Anaakım medya kuruluşları, televizyonda belgesel gösterirken, bütün ülke aslında neler olduğunu, protestocuların Facebook ve Twitter’da anında yayınladıkları fotoğraf ve video görüntüleri sayesinde öğrendi.

Cep telefonu fotoğrafçılığı ve pazar

Cep telefonu fotoğrafçılığının bu denli yaygınlaşması ve popülerleşmesinin, yarattığı ticarî pazar da en az popülerliği kadar büyüyor. Etkili görsel reklamcılık için yeni bir kanal açan İnstagram ile, büyük şirketler reklam kampanyalarını İnstagram üstünden oluşturulan sosyal topluluklarla yapmaya başladı. 10 binin üzerinde takipçisi olan, İnstagram kullanıcılarına “Super user (süper kullanıcı)” deniyor ve bu kullanıcılar, büyük şirketler tarafından ürünlerini gösteren fotoğraflar çekmeleri için işe alınıyorlar.

Stok fotoğrafı satan siteler, çoktan cep telefonu fotoğraflarına yönelmiş durumdalar.

Örneğin, İsrail’den Once in A Lifetime (onceinalifetime.org.il) adlı bir topluluk, İnstagram’ın geniş kitleleri etkileyen gücünü fark edenlerden. Bütün ülkeyi dolaşıp fotoğraf çekmesi için 10 İnstagram süper kullanıcısını davet eden topluluk adına çekilen fotoğraflar, toplamda 1,5 milyonun üstünde kullanıcıya ulaştı.

Dijital ortamdan sergilere

Yeni bir fotoğrafçılık türü olan cep telefonu fotoğrafçılığı, kimlik arayışına devam ediyor. Temelleri dijital veya çevrimiçi kullanıma dayansa da, cep telefonu fotoğraflarıyla dünya çapında çeşitli basılı fotoğraf sergileri ve yarışmalar da düzenleniyor. Los Angeles Fotoğraf Festivali 2012 yılında 200 cep telefonu fotoğrafçısını bir araya getirdi. Çeşitli ülkelerde İnstagram fotoğrafçılarının sergileri düzenleniyor. Bu sergilerden bazıları, açılan yarışmalarda ödül alan fotoğraflardan oluşuyor. Bu yarışmalardan en büyüklerinden biri olan Mobile Photo Awards (Cep Telefonu Fotoğraf Ödülleri), kazanan fotoğrafları ABD’nin çeşitli kentlerinde sergiliyor. 2007 yılından beri düzenlenen iPhone Photography Awards (iPhone Fotoğraf Ödülleri), ödül vermiyor fakat kazanana prestij kazandırıyor. Türkiye’de de cep telefonu fotoğrafçılığıyla ilgili çeşitli yarışmalar düzenleniyor.

İnternette, bu alanda oluşturulmuş onlarca blog ve websitesi var. Bu sitelerin öncüsü olan iphoneography.com, cep telefonu uygulamalarına dair en yeni değerlendirmeleri sunuyor. Ayrıca instagramers.com da sürekli olarak cep telefonu fotoğrafçılığıyla ilgili faaliyet ve gelişmeleri veriyor.

Evde yaptığımız keki sırf İnstagram’da nasıl görünecek kaygısıyla süsler hale gelmiş olabiliriz; artık tek bir vegan kek görecek tahammülümüz kalmamış olabilir ve bunlar bizi sosyal paylaşım ağlarının bağımlısı yapmış olabilir; ama dünyaya bakışımızı birçok anlamda değiştiren cep telefonu fotoğrafçılığı, bütün eksileri ve artılarıyla, hayatımızın yeni olmazsa olmazı.

1-Türkçe’ye “özçekim” olarak çevrilip 2014 yılında Türk Dil Kurumu tarafından sözlüğe alındı.
2-Jarvis, C. (2009). The Best Camera Is The One That's With You: iPhone Photography, New Riders.
3-Rakamlar, İnstagram’ın resmî sitesinden alınmıştır: http://instagram.com/press/
4-İstatistikler, ABD merkezli Pew Araştırma Şirketi’nin websitesinden alınmıştır: http://www.pewinternet.org

İphone Fotoğraf Yarışması 2014 yılı birincilik alan fotoğraflardan: Terry Vital,
Birleşik Amerika

İphone Fotoğraf Yarışması 2014 yılı ikincilik alan fotoğraflardan: Chien Nan
Liao -Nantou City, Tayvan

Tahrir Meydanı: Cep telefonları ve sosyal medya, Arap Baharı sırasında ve
Ortadoğu’daki protestoları düzenleme ve belgeleme açısından çok önemli
bir rol oynadı. Photograph: Mohammed Abed

OnceinALifetime: İsrail, en popüler sosyal medya kullanıcılarını bir araya getirip
bütün ülkeyi dolaştıkları bir tur düzenledi. Bu kullanıcılar, bu müthiş turda
yaşadıklarınaı, takipçileriyle internette paylaştılar.