OSMANLI İMPARATORLUĞU'NDA FOTOĞRAF

Cumhuriyetimizin 75. yılını gururla kutladığımız bir dönemde, Türk fotografını geriye dönük olarak incelediğimizde de aynı gururu duymaktayız. 1950'li yıllardan sonra her alanda yaşanan hızlı kalkınma Türk fotografına da yansımış, yurt içinde çıkan gazete ve dergiler kanalı ile hızla yayılan fotoğraf, her dönemde sanatçılarımızın üstün gayreti ile gelişimini sürdürerek adımızın yurt dışında tanınmasında etkili olmuştur.

Ahmet Elhan

Özellikle son onbeş yılda, yurt genelinde yaygınlaşan, sayıları çoğalan, fotoğraf derneklerinin eğitim, seminer, dergi yayınları, sergi ve fotoğraf günleri diizenleyerek canlandırdıkları fotoğraf ortamında, üniversitelerimizde artan fotoğraf bölümlerinin akademik boyuttaki katkıları ve devletin dolaylı destekleri ile, nitelik ve nicelik artışlarındaki kalite geleceğe umutla bakmamızda temel oluşturmaktadır.

Bu canlı ortamda, genelde belgesel, yaratıcı(creative), gezi ve doğa konularının ağırlıklı olduğu sergiler kapsamında, sanatçı Ahmet Elhan’ın 1993 yılında lstanbul Taksim Sanat Galerisinde gergekleştirdiği sergiyi içerik ve biçim özellikleri nedeniyle ayrı bir platformda degerlendirmemiz gerekmektedir. (1)


Ahmet Elhan

August Sander

80 fotografın yer aldığı sergi, Türk toplumunun farklı kesimlerinden kişilerin portrelerinden oluşmaktadır. Her bir portre stüdyo ortamında, düz beyaz bir fonun önünde, sabit ışık koşullarında ve diz hizasının biraz üzerinden çekilmiştir. Kişiler doğrudan kameraya bakacak şekilde cepheden, kolları iki yanda sabit bir pozla fotograflanmış1ardır.Yüz ifadesi olarak herhangi bir duygusallık (neşe, hüzün, kızgınlık vb.) izine rastlanmayan portrelerin tümü dramatik açıdan notrdür.

Fotoğraflarda, fotoğrafı çeken kişinin duygusal ve düşünsel yapısına ait açık, belirgin bir iz bulmamız mümkün değildir. Aynı şekilde, portrelere konu olan kişilerin de kimliklerini, ruh hallerini tanımlayabileceğimiz hiç bir detay söz konusu değildir. Belli bir zaman diliminde, aynı mekanda, aynı koşullarda fotoğraflanan bu 80 kişinin, özel dünyaları, gizleri yine fotoğraf aracığı ile koruma altına alınmıştır.

Thomas Ruff

Portrelerde yer alan insanlar, cinsiyetleri, giyim tarzları ve bakış1arındaki gizil güç ile ayrımlanmaktadırlar. lzleyicilerin fotoğraflarla kurdugu iletişim de bu üç noktaya dayanmaktadır. Başka bir ifadeyle, izleyici portrelere baktığında; sabit duruşlarına rağmen, bu kadın ve erkeklerin fiziksel görünümleri, giyimleri, başlarını tutuşlarındaki ve bakış1arındaki küçük farklılıklardan hareketle, kendi bilincini, toplumsal yaşama katılımı doğrultusunda edindiği deneyimlerini, yargılarını harekete geçirmektedir.

Böylece, fotoğraflanan kişinin yaşam gerçeği, fotografçının amacı, izleyicinin belleğinde tüm bunlara ait gerçeklik tanımlamaları kesişmekte, örtüşmektedir. Fotoğrafik çözümleme aşamasında, her üç konuda sorgulama, yorumlama ve çıkarımlarda bulunma süreci -belgesel veya tanıtım fotoğraflarından farklı olarak- izleyicinin bilinç düzeyiyle doğru orantili gelişmekte ve sanatsal bir deneyim olarak sonuçlanmaktadır. Sanatçımızın tercihi olarak ön plana çıkartılan fotoğrafın gösterme gücü nedeniyle, portreler kimliklerinden öte, izleyicinin belleğinde işçi, emekli, ev kadını, tezgahtar vb. kavramların, tanımlamaların somut karşılıklarına dönüşmektedirler. Elhan’ın portreleri üretme amacı, fotoğrafların gizil büyüsü de bu noktada ortaya çıkmaktadır.

Ahmet Elhan

Ahmet Elhan'ın fotoğrafları öncelikle August Sander’in 1920'lerde Alman toplumunu, tipoloji yöntemi dahilinde sistematik olarak saptadığı binlerce fotografı çağrıştırmaktadır. Sander’in kategorize ederek -yani zanaatkarlar, kadınlar, işçiler, sanatçılar, entellektüeller vb. sınıflara ayırarak ve her bir sınıfın da alt sınıflarını oluşturarak (2) sistemli bir düzende çektiği fotoğraflarında kişiler, doğal ortamlarında kaydedilmiştir. Amaç ve çalışma yöntemlerindeki farklılıklara rağmen, her iki sanatçının da görğüntüleme kriterleri, sabit nesnel bakış açıları ve belirgin dramatik yorumlarındaki aynılık dikkat çekicidir.

Ahmet Elhan’ın portrelerini üretme yöntemi ve amacı doğrultusunda kesiştiği bir diğer sanatçı da Alman fotografçı Thomas Ruff’tur. Düsseldorf ekolünün bir üyesi olan Ruff, fotoğrafik vizyonunu oluşturan dizileri (Alman evlerinin iç mekanlarını, toplu konutlar, sokaklar, üç boyutlu mimari çekimler vd.) ile birlikte portreler de çalışmıştır. (Bkz. 'Thomas Ruff", Işık Ozdal, Fotoğraf Dergisi, sayı:20, 1998). Düz bir fonun önünde, sabit ışıkk koşulları altında cepheden ve omuz hizasında görüntülediği kişiler, 1981-86 yılları arasında Düsseldorf Güzel Sanatlar Akademisi öğrencileri, dostları ve yakın çevresinde ulaşabildiği insanlardır.


Thomas Ruff

(3)Böylece Ruff, sabit görüntüleme kriterlerini, bakış açısını koruyarak tamamladığı dizisi sonucunda, endütrileşmiş bir toplumun, belli bir şehrinde (Düsseldorf) belli bir zaman diliminde (1981-86) yaşayan gençlerin profilini saptamıştır. Burada elde edilen sonuç, sadece Almanya’ya özel değil, modernizm boyutunu yaşayan tüm toplumlardaki gençlerin, -giyim tarzları, saç biçimleri vb.- görsel karşılığıdır. Çünkü fotoğraflanan kişilerin kimlikleri değil, vesikalık standartları temel alınarak üretilen portreleri, fotoğrafik gerçeklikleri ön plandadır. Aynı çizgiyi taşıyan Elhan'ın fotografları da Türk toplumunun orta sınıfını oluşturan, işçi, memur, emekli, küçük işIerde çalışanlar vb., doğrudan göndermelerde bulunmamasına rağmen, birer prototipini teşkil etmektedir.

Türk fotografı genelinde yapılan inceleme sonucunda, ozellikleri ile tek ve öncü olma niteliğini taşıyan Elhan'ln portrelerinin başka çalışmalara da kaynak oluşturacağı kanaatindeyiz.


August Sander


Ahmet Elhan


Işık Özdal

KAYNAKLAR

Rıfat, Samih; "Ahmet Elhan’ın Sayısız Yüzleri", Sanat Dünyamız, sayı:53, Yıl: 1993, Y.K.Y., Istanbul, s:57-63.

2 İncirlioğlu, Güven; MATÜ-ODTÜ, Yıl: 1997, s. 15- 17.

3 Ruff, Thomas, Sergi Katalogu, Centre National de la Photographie, Paris, 1997.