Solarizasyon ve ton ayırımı, Fotoğrafın grafik dilinin anlatım araçlarından biri olup, çok çeşitli yöntemlerle uygulanıp, geniş çalışma olanakları sağlayan dallardır. Literatürlerde ''POSTERIZASYON'' adı ile de geçen bu dal, her şeyden önce büyük sabır ve zaman isteyen bir konudur. Gerek solarizasyon, gerekse ton ayrımı çalışmaları tamamiyle siyah-beyaz materyallerle yapılabildiği gibi yalnızca renkli materyallerle de yapılabilir veya siyah-beyaz başlayan çalışmalar , sonradan renklendirilebilirler.

SİYAH-BEYAZ SOLARİZASYON

A. FİLM ve BANYO:

Solarizasyonun çok çeşitli yöntemlerine uyan filmler genellikle ultra sertlikteki negatiflerdir. Gerçi, hepimizin kullandığı ''PAN'' filmlerle de yapmak mümkündür, ancak bu, çok denenmediği takdirde biraz tesadüflere kalan bir durumdur .

Ultra sertlikteki negatifler, 'TIRE FILM'' adıyla anılırlar ve ortokromatikdirler. Yani kırmızı ışığa karşı duyarsızdırlar. ''TIRE FILM''le yapılan solarizasyonlar , biraz sert olurlar. Çünkü bu film yalnızca siyah ve beyazı görür. Gri tonlar geçerizdir. Ancak kullanılan developmanın özelliğine göre sonuç biraz yumuşatılabilir. Tabii bu sertlik veya yumuşaklık, orjinal negatifin durumuna veya solarizasyonun kullanılacağı yerlere de bağlıdır. "TIRE FİLM'' genelde (A + B) BANYODA develope edilir. Bu, filmin özelliği gibi kontrast bir developmandır. Solarizasyonda da bu materyaller kullanılırsa sonuç, yukarıda da söz ettiğimiz gibi sert olur. Ancak bu da göze gayet hoş gelen bir şekildir. (Tabii uygun negatif kullanılırsa...)

Diğer bir developman AGFA (50)dir. A + B Banyo piyasada hazır şekilde bulunur. Ancak AGFA (50)yi aşağıdaki formüle göre hazırlayabilirsiniz.

METOL 1,8 gr.
NAT. SÜLFIT 75 gr.
HIDROKINON 4,5 gr.
POTAS 37,5 gr.
BR.KALYUM 4,6 gr. 35-40 C' 750 cl. suda eritilip, 1000 cl.ye tamamlanır.
18 C'da develope edilir.
AGFA (50) Solarizasyon işleminde çok iyi sonuçlar verir. Tabii işlemin tümünde hata yapmadıkça...

B. SOLARİZASYON İŞLEMİ:

01.jpg Solarizasyon tekniği basit bir anlatımla, filmin developesi sırasında kısa bir süre suni ışık veya gün ışığı ile bir ara poz yemesinden başka bir şey değildir. İşlem, orjinal negatifin developesi esnasında da olabilir. Fakat daha önce söz ettiğimiz gibi bu, çok iyi kontrol isteyen bir durumdur. Aksi halde tüm negatifi mahfetme riski söz konusudur. Daha sağlam bir yol, negatifin tekrar bir tire filme kontak alınması, onun developesi sırasında ara pozu yemesidir. Yani, orijinal negatiften tire filme alınan kontak, kırmızı ışık altında A + B banyoda veya AGFA (50) de develope edilir. Doğal olarak ilk izler belirmeye başlar. Belirli bir süre sonra (tam bir zaman birimi vermek olanaksız, ancak daha sonra okuyacağınız verilerle daha iyi bir değerlendirme yapabileceksiniz) ara poz için maksimum 75 cm. yüksekten bir ışık kaynağı kullanılır.. Agrandizör lambası bu iş için iyi bir araçtır.

Işığı 4 -5 saniye yiyen filmde bazı değişmeler başlar. Rengi hafifçe döner ve adeta çizgilerden oluşmuş bir fotoğraf oluşur. Işık tekrar söndürülür ve yine kırmızı ışık altında developeye devam edilir, kısa bir süre sonra da tespit banyosuna atılır. Tüm işlemde ana problem;

a) kontak kopyanın ilk poz süresi
b) ara aydınlatmaya kadar olan develope,
c) ara poz süresi,
d) Developeye devam süresi.

Bu problemler için kesin bir süre vermek olanaksızdır. işlemin daima negatifin durumuna bağlı olduğunu unutmamak gerekir.

ÇİZGİ (KONTÜR) DURUMUNUN AÇIKLANMASI:

Develope esnasında bromür, developmandaki alkalinin sonucu olarak brom kalyum'a dönüşür Ara pozlanmasından sonra develope temposu çok hızlanır ve tüm film tabakası üzerine yayıldığı için, aniden daha çok brom kalyum oluşmaya başlar.

Daha önce belirmiş ve yeni beliren kısımlar arasında, brom kalyum, ince bir aralığa sıkışmış gibi olur ve buralarda siyahlanmayı engeller. Tespit banyosundan sonra görülen beyaz çizgilerin sebebi budur. Bunlar , aydınlık ve karanlık yüzeylerin keskin bir şekilde birbirini sınırladığı yerlerde en belirgin şekilde ortaya çıkarlar. Tonları çok iyi belirmiş ve kontrasta kaçan negatifler işlem için uygundur.

Solarizasyon işlemi çok ileri safhalara götürülebilir. Solarize edilmiş negatif tekrar tekrar solarize edilebilir. Rölyef (Negatif ve pozitifin kaydırarak kombinasyonu) yapılabilir veya biraz sonra açıklayacağım TON AYRIMI dalında gerçekten güzel olanaklar sağlar.

BAŞARISIZ SOLARİZASYON NEDENLERİ:

1- İlk pozlandırma uzun olursa, developede beyaz kalması gereken yerler kararmaya başlar. Ara pozlandırması ince gümüş tabakası tarafından tutulur. 2. developede tamamen değilse bile kısmen siyahlanabilir. Brom kalyum ayrışır ve çizgiler meydana gelmez.
2- İlk aydınlatma çok kısa olduğu takdirde uzun develope olsa bile siyahlanmayı elde edemeyiz. Ortaya gri ve flu bir negatif çıkar. Çünkü ilk develope sırasında düzensiz siyahlanan kısımlar, ara pozlandırmasında, altta bulunan ışık almamış gümüş bromürün sonraki siyahlanmasını engeller.
3- İlk develope süresi çok uzun ise, pozlanmış kısımlar artık simsiyahtır. Develope bitmiştir ve ara pozlanmasından sonra brom kalyum kalıntısının yeni develope olan bölümlere karşı tepkisi zayıftır. Sonuç, kontürleri belli olmayan siyahlanmış bir filmdir.
4- Ara pozlandırma süresi çok uzun olursa her şey simsiyah olur .
5- İkinci develope süresi çok kısa ise, ara aydınlatmasında muamele gören yer siyahlaşmayıp gri kalır ve kesin hatlar meydana gelmez, film kısmen solarize olabilir.
6- İkinci develope süresi çok uzun olduğunda, çizgiler meydana geldiği halde çok kuvvetli ve birbiri içine geçmiş durumdadırlar .Süre daha da uzarsa kontürler tamamen ortadan kalkar .

Eğer ilk aydınlatma doğru ise ilk izler aşağı yukarı 15 saniye sonra belirmeye başlar. Gelişme birdenbire oluşmaya başlar. Olayı izlemek için filmi ters çevirmek gerekir. Çünkü, ancak ters taraftan siyahlanmanın tabaka içinde ne kadar nüfus etmiş olduğu görülür. Ara pozlandırması için en uygun zaman, siyahlanmanın sadece parça olarak değil, detaylı bir şekilde grilerin birbiri içinde görülebildiği andır. Eğer görüntü birden siyahlanırsa, ara poz için çok geçtir. Çünkü o zaman develope olayı bir noktada durmuştur.

Tüm uygulamalar doğru olduğu takdirde, ikinci developede önceden siyahlanmış olan kısımlarını, henüz siyahlaşmamış kısımlara karşı arta gelen grileşmesi görülür. Bu arzulanan solarizasyonun oluşumunun bir işaretidir. Küveti bu sürede hareket ettirmemek ve etkili brom kalyumu oluşturduğu yerlerden kaydırmamak gerekir.
Tüm bu veriler ışığında hareket ettiğimiz takdirde solarizasyon işlemi doğru gerçekleşebilir. Ancak zamanlama sürekli denenmelidir. Ayrıca ısı, developman veya filmin sertliği ve negatif özelliklerini hiçbir zaman akıldan çıkarmamak gerekir



TON AYIRIMI:

Ton ayırımı da renkli veya siyah-beyaz olabilir. Genellikle şu şekillerde yapılırlar. A. Tamamen siyah -beyaz materyallerle ortaya çıkan ve sonucu da siyah -beyaz olan ton ayırımı B. Yine siyah -beyaz tire materyallerle çalışılıp renkli kağıda basılan ton ayırımları C. Siyah-beyaz yarım ton materyaller ile renkli kağıda basılan türler D. Hazırlanan ton ayırımı negatiflerini renkli filme çekerek renkli kağıda normal seyrinde bir baskı şekli... Genelde ton ayırımları, orijinal bir negatiften kontak alınan ton negatiflerinin birbirleri ile kombinasyonu veya aynı kağıda birkaç kez basımıyla elde edilirler.
Tamamiyle siyah-beyaz başlanan işlem, sonunda ya olduğu gibi basılır veya renklendirilir. Renklendirme işlemi, filtreler yardımıyla yalnızca baskıda oluşur. Bu da bir deyişle matbaadaki baskı işleminin karanlıkdaki şeklidir.



MATERYALLER

Ton ayrımında da ana materyal tire filmlerdir. (Agfa 081 p tercih edilir)

IŞIK: İşlemin baskıya kadar olan bölümünde siyah-beyaz materyaller kullanıldığı için kırmızı ışıktan yararlanılabilir .Baskı eğer siyah -beyaz ise sorun yoktur. Ama eğer renkli ise kırmızı ışık imkansızdır. Ancak ya koyu amber ışıkta veya tamamiyle karanlıkta yapılır.
BANYO: Baskıya kadar olan işlem ya A B banyoda veya Agfa 50 gibi daha yumuşak banyolarda yapılabilir. Siyah-beyaz baskı normal şeklindedir. Ton negatiflerinin durumuna göre istediğiniz tür kağıt ve banyo kullanılabilirsiniz. Ancak renkli baskı için durum değişiktir. Son çıkan plastik kağıtlar ile işlemin süresi yarı yarıya kısalmıştır. MCN 317 (parlak) ve onun dizileri 85 Process ile banyo edilmektedir. (MCN 310-312)

FİLTRELER: Baskı sırasında renkli baskı yapabilen bir agrandizörün filtrelerinden yararlanabileceğiniz gibi kendi yapabileceğiniz renkli jelatinler de aynı görevi görür. Bilindiği gibi her renk kendisinin kontrastını verir.
Yani,
KIRMIZI...................... Yeşil'i verir
SARI............................. Mor veya Laciverdi verir
MAVİ............................Sarı ve tonlarını çıkarır
SIYAH için filtre kullanmaya gerek yoktur, ancak renkli kağıtta bunu siyaha yakın çok koyu bordo olarak elde edersiniz.





Renkler diyafram ayarı ve poz müddeti ile değiştirilebilirler. Örneğin, bazen çok açık sarı filtre moru verebildiği gibi koyu kırmızı filtre açık maviyi verebilir. Bazen de, pembe tonlarından yeşili elde edebilirsiniz. Renkler üzerinde bu denli oynamak kendi yapacağınız filtrelerle daha çok olasıdır.

TON AYIRIMI İŞLEMİ:
Bu işlem şimdi anlatılacak olan şekilde, ya 3 -3 -3 şeklinde 9 negatif-pozitif kombinasyonu veya, 4 -4 şeklinde 8 negatif-pozitif kombinasyonu ile gerçekleşebilir. Seçeceğiniz negatif veya pozitiflerin arasına dilerseniz solarizasyon veya rölyef de katabilirsiniz.

1. 3-3-3 şeklinde orijinal negatifin durumuna göre, diyelim ki 8 saniye vererek bir pozitif kontak aldınız ve yıkadınız. İşleme devam ederek aynı orijinalden 4 ve 2 saniye vererek 2 pozitif kontak daha aldınız böylece değişik tonlarda 3 adet pozitif elde ettiniz. Tümü yıkandıktan sonra kurutulur. Bunlara, P1 -P2 -P3 isimlerini verelim. P1-P2-P3 den aynı sürelerde kontaklar alınarak, N1-N2-N3'er (Negatif kontaklar) elde edilir. Bu negatiflerden de aynı sürelerde yeni değişik tonlu pozitifler bir kez daha elde edilir. Böylece 9 adet değişik tonlarda ton-negatif veya ton pozitifleri elde edilerek bunların üst üste oturtulması ile 4 adet kombine film elde edersiniz. Bu 4 film 4 rengin bir ifadesidirler. Ya renkli kağıda filtrelerle baskı yaparsınız ya bu filmleri filtrelerle renkli filme çekip baskı yaparsınız veya tamamen siyah-beyaz olarak basarsınız.
2. 4-4-4 şekli de yukarıdaki gibidir. Yalnızca 3, negatif yerine 4 adetle işe başlayıp, önce 4 pozitif (P1-P2-P3"P4) sonra onlardan (N1-N2-N3N4)'O elde edersiniz 8 adet ton -negatif veya pozitifin kombinasyonunu dilerseniz şu şekilde yapabilirsiniz: N2P1 N3-P2 N4-P3 N1-P4

Burada dikkat edilecek nokta, kontakların hep aynı büyüklükte olması ve poz sürelerinin hep birbirinin yarısı olmasıdır. Bir pozitif için verilen poz onun negatifi alınırken değiştirilmemelidir. Başlangıçta çok karışık bir işlem gibi görünse de, uygulamaya gidildiği vakit sistemde büyük bir sapma yapmadıkça başarıya ulaşabilirsiniz.

ÖNEMLİ NOKTALAR:

Baskıya gelene dek pek fazla problem çıkmayacaktır. Ancak,
1. Tamamen tire baskılarda filmin ışık geçirgenliği daha çok olacağı için diyaframı kısın veya poz süresini kısaltın.
2. Ara tonlu işlemlerdeki gerçek ton ayırımları bunlardır, kesinlikle test alınız.
3. Banyo işleminde özellikle eldiven kullanınız. Çünkü renkli eczalar deri, kesik ve yaralar için tehlikelidir .
4. Banyo işleminde gerekli detayları anlatan tanıtım listesini asla aklınızdan çıkarmayın ve verilen sürelerin altına ve üstüne çıkmayın hele verilen ısıyı kesinlikle uygulayın.
5. Amber ışık kullanıyorsanız sorun yoktur. Ancak tersi durumda tüm işlemi karanlıkta sürdürün. Renkli kağıt ışık almışsa yeşile çalan bir görünüm verir. 6. 4 filmin baskısı sırasında kağıdın yerinin bozulmamasına çok dikkat edin aksi halde kaymış bir baskı yaparsınız.