Yapımcı tarafından belirlenen film hızı, ideal koşullarda gerçekleştirilecek ve geliştirme süreci sonunda en iyi sonuçları verecek olan hızdır. Bu hızın gerektirdiği poz değerinin altında ya da üstüne yapılacak çekimlere sırasıyla ''az Işıklandırma'' veya ''çok ışıklandırma'' adını veriyoruz. Aynı şekilde yapımcının öngördüğü banyo süreleri dışında yıkanmış bir film için ''az geliştirilmiş'' veya ''çok geliştirilmiş'' deyimlerini kullanıyoruz.

Negatif geliştirme sürecinde belli bir standartlaşmaya gidilmesinin önemi açıktır. Kullandığımız malzemeyi daha iyi tanımak, çekim sırasında olabilecek değişikliklerin geliştirme sonrası etkilerini en doğru bir biçimde tahmin edebilmek için gereklidir.

Sürekli kullandığımız film 100 ASA ise ve biz en iyi sonuçları 200 ASA'da bir durak az ışıklandırma elde ediyorsak aklımıza ilk gelmesi gereken ışık ölçerimizde veya makine kontrollerimizde bir bozukluk olduğudur. Malzememizin doğru çalıştığından emin isek, geliştirme aşamasında film yapımcısının belirlediği standartlardan sapmamız nedeniyle filmimizden alınabilecek en yüksek verimliliği alamıyoruz demektir.

Görüntü kalitesi; gren büyüklüğü, parlaklık aralığı, kontrast, fog yoğunluğu, ton dağılımı, çözme gücü, gama, kontrast indisi vb. gibi belirleyenlerle ölçülü ve geliştirme aşamasındaki süre, sıcaklık, ajitasyon, geliştirici kompozisyonu ile çekim sırasında uyguladığımız ışıklandırma miktarı gibi değişkenlerle kontrol edilir. Bu değişkenlerin yapımcının önerdiği standartlardan farklı olması durumunda, etkili film hızımızda bir artma ya da azalma gözlenecektir.

Bu noktada ''etkili (efektif) film hızı'' kavramının açıklanması gerekir: Belli bir film geliştirici kombinasyonu için kendi standartlarımızı uyguladığımızda en iyi sonucu veren hız kutusunun üzerinde yazılandan farklı olsa dahi etkili film hızıdır. Kullandığımız film geliştirici için etkili film hızımızı bir deneyle saptayabiliriz.

Düzgün ışıklanmış, içinde en siyahtan en beyaza kadar tüm tonların bulunduğu ortalama bir konuyu ışıkölçerimizle film yapımcısının önerdiği ASA değerine ayarlanmış olarak okuyalım. Işıkölçerin gösterdiği değerden iki durak eksik ışıklandırmadan başlayarak iki durak fazla ışıklandırmaya kadar toplam beş poz konumuzu fotoğraflayalım. Daha sonra kendi standartlarımızı uygulayarak yıkadığımız filmi kontrast, ton dağılımı, parlaklık aralığı, gren büyüklüğü gibi kriterlerle değerlendirip en iyi diyebileceğimiz pozu saptayalım. Bu değer, aynı zamanda etkili film hızımız olacaktır.

Kimi geliştiriciler etkili film hızında değişiklik gerektirirler. Örneğin Kodak Microdol-X, en ince gren yapısını bir durak az ışıklanmış filmlerde sağlayabilir. Diğer bir deyişle etkili film hızını yarıya indirir. Bu nedenle 400 ASA'lık bir filmi bu geliştiricide yıkamayı düşünüyorsak, çekimlerimizi 200 ASA'da yapmalıyız. Ancak yine de unutulmaması gereken, kendi deneyimlerimizle elde ettiğimiz etkili film hızı, yapımcının adı geçen film-geliştirici kombinasyonu için belirle dişi hızdan farklı ise (altında ya da üstünde ) karşılığında ödediğimiz maliyet, görüntü kalitesindeki düşmedir.

Bu açıklamaların ışığı altında film hızının zorlanması deyimini daha iyi kavrayabiliriz. Gerçekte zorlama, filmimizi eksik ışıklandırmaktır. Yaptığımız, filmimizin üzerinde yazılandan daha hızlı olduğuna kendimizi inandırıp gerekenden daha yüksek örtücü hızlarını veya daha kısık diyafram değerlerini uygulamamızdır. Böyle yapılmasında hedeflenen, ışık koşullarının elverişsiz olduğu durumlarda hiç fotoğraf çekmemektense kontrast, gren ve parlaklık aralığından ödün vererek de olsa çekimi sürdürebilmektir.

Filmin zorlanmasına karar verildikten sonra yapılması gereken yalnızca gerektiği kadar daha fazla değil zorlamaktır. Aşağıda belirteceğim yöntemle yeni film hızınızı en ekonomik şekilde saptayabilirsiniz.

1. Konunuzun hareketini dondurmak için gereken en düşük örtücü hızını saptayın.
2. İstediğiniz alan derinliğini verebilecek en açık diyafram değerini bulun ve makine kontrollerine uygulayın.
3. Doğru poz değerini elde edinceye dek ışık ölçerinizdeki film hızı skalasını değiştirin.

Yeni film hızınız artık belirlenrı1iştir. Size düşen, artık tüm filmi bu hızda çekip tamamlamaktır. Geliştirme aşamasına geçmeden yukarıda anılan işlemler dizisini bir örnekle açalım. 125 ASA'lık bir film kullandığımızı varsayalım. Hareketi durdurabilmek için uygulayabileceğimiz en düşük örtücü hızı 1/30 saniye olsun. Diyaframımızı en açık değerine getirdiğimiz halde ışık ölçerimiz eksik ışıklandırma gösteriyorsa filmimizi zorlamaya karar vermeden önce olanaklarımızı zorlamaya çalışmalıyız.

Konunun daha iyi aydınlanması için bir şeyler yapabilir miyiz?

Açılacak bir perde, yakılacak ek lambalar, konunun daha ışıklı bir yere taşınabilirliği, edinilebilecek bir flaş ve benzeri araştırılmalıdır.

Kullandığınız malzemeyi geliştirebilir miyiz'?

Yakın çevremizde daha parlak bir objektif, daha yüksek hızlı bir film, durağan konularda kullanılabilecek bir sehpa ya da çevrede aynı işi görebilecek bir platform bulunabilir.

Eğer tüm sorular yanıtsız kaldıysa ve hala fotoğraf çekmek düşüncesindeyseniz, filminizi zorlamaktan başka çareniz kalmamış demektir. ümitsizliğe kapılmayın hemen. Birazdan söz edeceğim değişikliklerle yeterince şanslıysanız kabul edilebilir sonuçlar alabilirsiniz.

İstediğimiz alan derinliğini verebilecek diyafram değerini objektif üzerindeki alan derinliği bölümlemelerinden okuyarak saptayalım. Sözgelimi fl4 olsun. Şimdi yapacağımız, ışıkölçerimizi konumuza yönelterek doğru ışıklandırmayı verecek yeni film hızını saptamaktır. ASA/DIN skalasında okuduğumuz yeni değer, diyelim, 300 ASA olsun. Bu durumda filmimizi 2.4 kat (3001 125;2.4 ) zorlamışız demektir. ''Zorlama kat sayısı'' adını vereceğimiz bu değer yalnızca ASA değerlerinin oranı alınarak bulunabilir. Doğrusal değişen DIN hızları dizisi farklı oranlar verir. Zorlama katsayısının saptanmasında ASA değerlerinin kullanılması gereklidir. Bu değer, ileride geliştirme aşamasında yeni yıkama süresinin hesaplanmasında kullanılacağı için akılda tutulmalıdır.

Zorlanmış Filmlerin Yıkanması

Piyasada bulunan bu amaç için yapılmış özel banyoların en popüler olanları arasında Ilford

Microphen, Paterson Acuspeed, Bauman Acufine ve Diafine sayılabilir. Bu banyoların kullanma kılavuzlarında yapmanız gerekenler belirtilmiştir.

Piyasada bulunmayan bu banyoları elde etmek olanağından yoksun iseniz, Kodak D76/ Ilford ID11 gibi standart ince gren MQ geliştirici banyolarını kullanacaksınız demektir. Şimdi yapılması gereken banyo süreniz.i uzatarak eksik ışıklandırmadan dolayı negatif görüntü yoğunluğundaki kayıpları kapatmaya çalışmaktır. Kural olarak bir durak eksik ışıklandırma için sürenizi %30 artırmanız gereklidir. Eğer iki durak az pozlandırmış iseniz bu durumda zorlama kat sayısının dört olacağına dikkat ediniz sürenizi %60 artırmalısınız.

İşin içine biraz matematik sokarak söylediklerimizin hepsini tek bir denklemle özetleyebiliriz:

t' = t (1 +logk)

Burada:

k : Zor\ama katsayısı (ASA hızlarının oranı),

t : Önerilen geliştirme süresi,

t':Yeni uygu\ayacağımız geliştirme süresidir.

Üç DIN hızı artışı bir durak eksik ışık\andırmaya karşılık geldiğine göre kendimize referans olarak

DIN hızlarını alıyorsak, bir DIN hızı artışına (1/3 durak eksik ışık\andırma) %10 geliştirme süresi artışının karşılık geleceğine dikkat ediniz.

Geliştirme süresinin %30 artırılmasının en önemli yan etkisi negatif görüntü kontrastının da bir durak artmasıdır. Ayrıca eksik ışıklandırma dan ötü1Ü gölge detaylarının da kaybolacağı unutulmamalıdır. Sürenin uzamasına bağlı olarak gren yapısında büyüme ile birlikte negatif parlaklık aralığında fark edilir bir azalma gözlenecektir. Baskıda kullanacağımız kart gradasyonunu düşük tutarak kontrast artışını karşılama yoluna gidebiliriz. Ancak parlaklık aralığını açmak ve gren yapısını küçültmek için ne yazık ki hiçbir şansımız yoktur. Baskı sırasında agrandizördeki toplayıcı merceğin önüne süt camı koyarak ya da 25-35 Magenta değerinde filtre kullanarak daha iyi sonuçlar alabilirsiniz.

Standard geliştiricinizi sulandırarak kullanırsanız kontrast artışını daha iyi kontrol edebilirsiniz. Bu durumda da yukarıda sözü edilen süre artış oranları aynen geçerlidir. Aşağıda Kodak D76/Ilford ID11 geliştiricileri için sulandırma ve zorlama miktarlarına göre 20ºC sıcaklıkta gereken geliştirme süreleri dakika olarak verilmiştir.

Sonuç olarak filmimizi zorlayacaksak daha sonraki geliştirici/geliştirme süreci ve baskı sırasında neler yapacağımıza da karar vermiş olmamız gerekir. Gölgelerdeki detay kaybına razı iseniz filminizi zorlayarak fotoğraf çekimini sürdürebilirsiniz. Karşılığını ödemek şartıyla bu teknik sizi sıkıştığınız köşeden kurtarabilir

Tablo -1. ID11/D76l,geliştiricileri için zorlama süreleri (200C'ta dakika olarak) *

* Bu süreler küçük tanklarda ilk yarım dakika sürekli,daha sonra her 30 saniyede bir tankı baş aşağı çevirerek yapılan ajitasyon tekniği için geçerlidir. Konu kontrastı ajitasyon sıcaklık ve duyarkat özelliklerine göre süreler ± % 10 dakika değişebilir.