|
TASAR-DÜZENLEME-KOMPOZİSYON
Serap Etike
Tasarım : Zihinde tasarımlama işi
düşünülen tasarımlanan şekil, bir projenin ilk durumu, kesinlik
kazanmamış duruma.
Tasarı : Tasarımın kağıt üzerinde
yada başka bir yolla yalın olarak ayrıntısız anlatılması.
Tasar : Tasarımın tam olarak ve
en son yetkin durumunun anlatımı. Bir çalışmanın Tasar olabilmesi
için:
a- Bir amaca hizmet etmesi
b- Düşünce ürünü olması
c -Yara tıcli1kdegeri bulunması gerekir.
Tasar Fransızca'daki proje karşılığı kullanılmaktadır.
Tasar; düzenleme, kompozisyon anlamlarını da içermektedir. Görsel
sanatlarda yer alan elemanların (biçim, renk,doku vb.) estetik
, uyum.1uve etkili nitelikte düzenlemesidir
Temel Sanat Eğitimi ve Tasarım çalışmalarında
aşağıda verilen tasarım ilkelerinden yararlanılır.
Bir düzenlemede bu ilkelerden biri,
birkaçı yada hepsi bir arada kullanılabilir. Hangi ilkelerin birlikte
kullanacağına tasarımı oluşturan kişi karar verir. Yapıtlar, tasarımlar
bu ilkelerin yardımı ile oluşturulur.
TASAR İLKELERİ
1- Tekrar
2- Uygunluk
3- Zıtlık
4- Koram
5- Egemenlik
6- Denge
7- Birlik
1- Tekrar : Bir öğenin ayni ya da
yakın ölçülerde birden fazla sayıda kullanılmasıdır. Birbirine
benzer öğeler yan yana görüldüğünde benzerlik birleştirici olur
ve tasarım Çabuk algılanır, bütünlük, etkisi verir. Üç türlü tekrar
vardır.
a-Tam Tekrar: Öğelerin (biçim,ölçü,renk,doku
vb.) eşit aralıklarda, ayni yönde, ayni ölçüde tekrarıdır.
b-Tekrar :Öğelerin (biçim, ölçü,
renk, doku vb.) ayni olması, aralık ve yönlerinin değişik kullanılmasıdır.
Tekrar, tek tek bir biçimlerle olabildiği gibi,biçim kümeleriyle
de yapılır.
c-Değişken Tekrar: Birbirlerinin
ayni olmakla birlikte aralarında küçük farklılıklar olan biçimlerin
birlikte kullanılmasıdır. Bu tür tekrarda, öğelerin ölçü, biçim,
renk, değer ve dokularında küçük farklılıklar olabilir.Aralık
ve yönler de farklı olabilir.
Bu tekrarların dışında birde Aralıklı
Tekrar kullanılabilir. Birden fazla biçim, belirli aralıklarla
birbiri ardınca kullanılarak aralıkla tekrar yapılır. Böylece
sürekli tekrarın verdiği tekdüzelik bozulmuş olur.
2- Uygunluk : İki ya da üç boyutlu
biçimler arasında ortak ya da yakın oluş uyumu sağlar. Uygunluk,
biçim, ölçü, renk, değer, doku vb. öğelerin birinde ya da birkaçında
olabilir. Biçimlerin yönleri ve aralıkları da uygunluk ölçülerinde
kullanılabilir.
3- Zıtlık : Tasarım öğeleri arasında
herhangi bir ortak ya da yakın niteliklerin bulunmamasıdır. Böylece
öğeler arasında birlik kurulamaz, kargaşa başlar. Zıtlık uyuşmazlıkla
birlikte düşündürmeye başlar. Biçim, renk, doku, değer, ölçü,
yön, aralık vb. birinde ya da birkaçında kullanılan zıtlık, aynı
zamanda insanı uyarır, canlandırır, hareketlendirir ve böylece
tasarıma hareket ve canlılık kazandırır.
4- Koram : İki zıt ucu basamaklarla
birbirine bağlayan köprüye koram denir. İki uç arasında bir düzen
içerisinde anlamlı ve estetik bir diziliş oluşur? Koram ölçüde
yapılacaksa küçükten büyüğe bir sıralanış, değerde yapılacaksa
açıktan koyuya bir sıralanış gerçekleştirilir. Üç tür koram vardır.
a-Eksensel koram : Biçimler bir
eksen üzerinde dizilirler. Eksen, düz,eğri, zig zag vb. olabilir.
b-Merkezsel koram: Biçimlerin dizilişlerinde
bir merkez nokta oluşur ( Çiçekler).Biçimler çevreden merkeze
ya da merkezden çevreye doğru büyüyebilirler.
c-Çevresel Koram : Biçimler çevre
üzerinde bir alanda basamaklar halinde dizilirler. Birden fazla
koram grubu birlikte olabilir.
5-Egemenlik : Bir düzenlemede)tasarımda
dengenin sağlanması için tasarım öğelerinin ya da tasarımdaki
görsel enerji kümelerinin bazılarının daha baskın ve güçlü olması
gerekir. Üstünlük kurabilen biçim ya da küme egemen sayılır. Egemenlik,
ölçü, değer, doku, biçim renk vb. bakımlarından olabilir. Egemen
olan öğe görsel alanda daha çok yer kaplar.
6-Denge : Bir düzenlemedeki öğelerin
biçim, renk, değer, doku, yön, aralık ve ölçüleri kendi aralarında
bir karşılaştırma gerekliliği yaratırlar. Bu öğeler ortaya çıkan
değerleri açısından tartıldıklarında genel bir denge duygusu vermeli,
herhangi bir grup ağır basarak düzenlemenin ağırlık merkezin kendine
çekmemelidir. Ağırlık merkezleri birden fazla olduğunda, her merkez
güçlü olmalı ancak bu mücadelenin sonunda yine ağırlık merkezi
düzenlemenin ortasında yakın bir yerinde kalabilmelidir. Dengenin
bozulduğu durumlarda dengeyi sağlayacak öğeler düzenlemeye eklenir
ya da çıkartılır. İki türlü denge vardır.
a-Simetrik Denge : Bir eksen etrafında
öğelerin yerleştirilmesidir. Bu eksen düşey, yatay, eğik olabilir.
Simetrik denge kesin ve kararlıdır,ancak kısa sürede sıkıcı etki
yaratır.
b-Asimetrik Denge: Öğelerin dengesi
serbest olarak elde edilir. Bu dengeyi sağlamak zor olmakla birlikte
içindeki değişkenlikten dolayı daha ilgi çekicidir.
7-Birlik : Bir düzenlemede çeşitli
öğelerin bir araya gelerek dengeli bir bütün oluşturmalarıdır.
Birbirine zıt olan öğeler bile birlik oluştururken bir uyum ve
düzen içinde olmalıdır.(insan vücudu örneği, organların uyum içinde
çalışması gibi) Birliğin oluşması için önce denge gerekir. Dengesiz
birlik olmaz. Birliğe üç yoldan gidilebilir.
1-Uygunluk yoluyla
2- Egemenlik ve değişkenlik yoluyla
3- Zıtlık yoluyla
Bu üç yoldan en iyi sonuç vereni
egemenlik ve değişkenlik yoludur. Bu, her iki görüşün birlikte
kullanımıdır.
Gerçekleştirilecek düzenlemenin
özelliğine uygun olarak seçim yapılır ve birlik sağlanır. Birliğe
uygunluk yolundan gidilirse ek olarak zıtlık kullanılmalı, zıtlık
yolundan gidilirse ek olarak uygunluk kullanılmalıdır ki denge
ve birlik sağlanabilsin. Konunun özelliğine ve yaratılmak istenen
etkiye göre gereken yol seçilir.
Temel sanat eğitimi çalışmaları
önce soyut nitelikte ve ilkelerin kendi anlatım gücünü ortaya
koyacak şekilde yapılır. Daha sonra kazanılan davranışlar (bilgi-beceri)
belirli amaçlara hizmet eden işlevsel tasarımlara dönüşür (Moda
Tasarımı, seramik tasarımı gibi). Çalışmalar sürecinde örnek,
gösterilmez öğrenci buluşlarına düş gücünün dışavurumuna olanak
sağlanır.
Kaynak Kitap
İ. Hulusi Güngör, Temel Tasar
İstanbul, l972
|
