|
SANAT
VE FELSEFE
sanat’a düşünsel bir yaklaşım..
Sanat, bir duygunun, tasarının, ya da güzelliğin anlatımında
kullanılan yöntemlerin tamamı, veya, bu anlatım sonucunda ortaya
çıkan üstün yaratıcılık olarak tanımlanır. Etimolojik yaklaşımda
ise sanat; insanların nesnel gerçekliği, estetiksel biçimde yeniden
yaratması ve bunu yapabilme yeteneğidir. Kısaca sanat, insanla,
nesnel gerçekçilik arasındaki estetik ilişkidir.
Tarihsel süreçte sanatın ne olduğu üzerine pek çok kurgular oluşturulmuşsa
da bunların en önemlisi, Platon-Aristotales’in güzellik felsefelerine
dayanan “öykünmeli sanat”dır. Sanat, bir öykünme (taklit)dir.
Aristoteles’e göre sanat, gerçeğin öykünmesidir ve üç etkisi vardır:
eğlendirir, eğitir, arıtır. Bu anlayış, 18.yy’da Rousseau ile
“anlatımlı sanat”a dönüşür.Bu anlayışta önemli olan güzellik değil,
duygusal taşkınlıktır. Daha sonraları anlatımlı sanat da yerini
“biçimsel sanat” a bırakır. Bu anlayışa göre de sanat, bir biçimdir.
Günümüzde ise sanatı, bilinçaltı duygu ve düşüncelerinin ürünü
olarak gören akımlar türemiştir(1).
Aslında sanat; nesnel gerçekliğin, insan bilincinde estetiksel
imgeler halinde yansımasıdır. Sanatın özü, içerik ve biçimdir;
içeriksiz biçim olamayacağı gibi, biçimsiz içerik de olamaz(2).
Sanat-yaşam ayırımı yapılamaz. Sanatçının yaptığı şey, durumları
belli sınırlar içinde göstermek; sayısız olaylar, ya da olabilecek
olaylar arasından en önemlilerini çekip çıkararak, onlara yeni
boyutlar kazandırarak değerlerini belirtmek; başka insanların
da onların anlamlarını görebilmesini sağlamaktır(3).
Sanat, bakış açınıza ve iç dünyanızın sorunsuzluğuna göre yaşamın
ta kendisi olabilir. İnsanı ve yaşamını konu alan hiçbir olgu
ve kavram, felsefenin sınırları dışında kalamadığına göre, sanat
ve felsefenin içiçeliği bir gerçektir ve sonuç olarak felsefe
“düşünebilmek sanatı” dır. Düşünmek, her olgunun, her bilginin,
her varoluşun temelindeki tek gerçektir. İnsanı insan yapan, düşünsel
varlığıdır. Düşünsel varlığıyla insan, insan sayısı kadar yorum
ve düşünce sistemi yaklaşım biçimleri sergiler. İnsanın düşünsel
yaşamındaki her evre, uygun bir atmosfer oluşturulabildiğinde,
sanata bir adım mesafede yer alır. Bu bir adımlık mesafe, bireyin
iç dünyasındaki düşünsel gözlemciliğin güçlülük ölçüsüne bağlıdır.
Düşünsel gözlemcilik ise bireylerin, yaşamlarında, genlerinde
taşıdıkları yaşamsal pozitif enerjinin etkisi ve çevresel etkenlerin
katkısıyla oluşturdukları soyut kavramları irdeleme yetileriyle
düşünmeleri ve sonuçlarını nesnel bir biçimde diğer insanlara
sunabilmeleridir. Çünkü düşünsel gözlemciliğin sonunda nesnel
bir sonuç elde etme ve ortaya koyma beklenir. Bu, ortaya nesnel
bir sonuç koyabilme edimi ise, işte o, sanata bir adımlık mesafenin
somut sonucudur.
Düşünceyi, düşüncenin üç büyük formunu, sanat, bilim ve felsefeyi
tanımlayan şey, her zaman kaosla kapışmak, bir düzlem çizmek,
kaosun üzerine bir düzlem çekmektir. Ama felsefe, tutarlılık vererek
sonsuzu kurtarmak ister: kavramsal kişiliklerin edimiyle, olayları
ya da tutarlı kavramları sonsuza taşıyacak bir içkinlik düzlemi
çizer. Sanat ise, sonsuzu yeniden veren sonluyu yaratmak ister:
estetik figürlerin edimiyle, bileşik duyumları taşıyan bir kompozisyon
düzlemi çizer. Bu üç düşünce biçimi, bireşim ve özdeşleşim olmaksızın
kesişir, içiçe girer. Felsefe kavramlarıyla olaylar çıkartır,
sanat duyumlarıyla anıtlar diker, bilim de fonksiyonlarıyla şeylerin
durumlarını kurar ve düzenler(4)
Franz Kafka, “sanatçı anlatış, iç dünyanın dışa nesnelleşmesidir,
bu ise görünmez evreni görünür kılmaktır” derken, sanatı, felsefenin
temellerinden düşünsel boyut irdelemesiyle bireyin soyutu somutlaştırma
çabalarının nesnel sonucu olarak alır. Bireyin içsel değer ve
algılanımlarını dışa vurabilme yetisi, sanatın oluşumunda temel
bir gerekliliktir.
Bir sanat yapıtının felsefi evresi, sanatçının düşünsel değerlerinin
zenginliği ölçüsünde yapıtın değerine de yansıyarak oluşacak olan
bu pozitif etkileşim, yapıtın bir “sanat yapıtı”, bir “değer”
olmasına olanak sağlayacaktır.
Mahmut Özturan
İzmir, Ocak / 2002
Kaynakça:
1.
Felsefe Sözlüğü (O. Hançerlioğlu)
2. Kant Estetiği
(Taylan Altuğ)
3 . Sanata felsefeyle
bakmak (Ioanna Kuçuradi)
4 . Felsefe Nedir?
(G.Delueze-F.Guattari)
|
