DOKU
Öğr.Gör. Tülay ÇELLEK
TEKSTÜR ( DIŞ YAPI ); yüzeyde objelerin iç yapıları (
strüktür ) da bir dereceye kadar kendini belli eder, böyle bir
yüz plastik bakımından daha ilginç bir görünüme sahiptir.
STRÜKTÜR ( İÇ YAPI ); eş ya da birbirleriyle sık bağlantılı,
benzer formların iki ya da üç boyut üzerinde yinelenmesinden strüktür
doğar. Bir strüktürün başlıca karakteristiği bir mekan yaratmasıdır.
Bu mekana form yönünden birlik vermesidir.
Tüm görsel
nesnelerin karakteristik birer dış yapıları vardır. Nesne ve varlıkların
dış yapı özellikleri ve bunların objektif etkileri dokuyu ( tekstür
) oluşturur. Diğer bir değişle, doğadaki tüm nesnelerin
iç yapılarının işlevsel özelliklerini dışa vuran yüzeysel etkilere
“DOKU” denir. Bu, doğanın yapısal bir özelliğidir. Objelerin dış
görünüşlerindeki ayrıcalıkları sağlayan üzerlerindeki dokusal
yapı farklılıklarıdır. Yani doku, yüzeyleri oluşturur. Bir yüzey
değerlendirmesidir . Gözün gördüğü her şey özel bir dış
yüzey yapısına sahiptir. Tasarımcı, yaşayan doğadaki dokusal oluşumlardan
yararlanarak yeni yaratım olanakları elde edebilir.
Yüzey
ne tipten olursa olsun parça ile bütün arasında bir takım temel
bağlantılar bulunabilir.
· Doku, birbirine eş yada
birbirini tamamlayan birim biçimlerin belli sistemlerle
yanyana gelmesinden oluşur
· Doğal dokularda dokuyu
oluşturan birim biçimleri matematik bir eşlik göstermemesine karşın
bütün içinde birbirlerini tamamlayarak yapısal sistemi oluştururlar.
· Dokusal yapılar daima yüzeyseldir.
· Dokulardaki yapısal karakterler,
işlevleriyle ilişkilidir. Dokusal yüzeylerin oluşumunu sağlayan
birim biçimleri ve bunların yan yana geliş sistemleri daima farklılıklar
gösterirler. Bazen değişik objelerde birim biçimleri benzer olsalar
da işlevselleri ayrı ayrı olduğundan yan yana geliş sistemleri
farklı olabilir. Yine birim biçimleri farklı olan objelerde birimlerin
yan yana geliş sistemleri benzer olabilirler.
· Biteviye yineleme yolu
ile ölçü, hep ayrı yönde, hiçbir değişikliğe uğramadan artar
· Yönü değişmeyen bir açık-koyu
değişkenliği ile doku oluşur
· Ritm artarak gelişir
· Ritm, ileri geri yer değiştirme
ile, zıt yönlerde ve aynı ölçü içersinde ya da değişik ölçüde
gelişir.
· Belirli bir merkezden çıkarak
dışardan içeriye ve içerden dışarıya hareket eder.
· Bir dokunun oluşması için
pürüzlü bir yüzey ve uygun ışık gereklidir. Uygun bir ışık girinti
ve çıkıntıları yani, dokunun derinliğini verir. Renk değişimi
ise dokuya görsel karakter kazandırır.
Bir cismin yüzeyi dokunulduğunda sert ya da yumuşak pürüzler
içerir. Bu pürüzler, o cismin dokusudur.
Gözle görülen doku
-------
Görsel doku ; yüzeylere dokunmakla elde edilmeyip, görme
yoluyla elde edilen doku etkilerine denir. Düz yüzey üzerinde
görüntü olarak doku etkisi verir. Örn. Herhangi bir cismin (üç
boyutlu) iki boyutta görüntüsünü kağıt üzerinde yaparken onun
yüzeylerinin pürüzlülük derecesi bir takım taramalar ve noktalar
yardımıyla belirtilir ki, kağıt üzerine resmedilen bu doku sadece
görsel olarak algılanan bir yapay dokudur. Çünkü resme el ile
dokunulursa, elde hiçbir zaman o cismin yüzeyinde gerçekte hissedilen
doku etkisi gelmez. Buna karşın gözle bu resme bakıldığında o
cismin yüzeyindeki pürüzlülük derecesi oldukça iyi anlaşılabilir.
)
A.Gormley |
Dokunma ile hissedilen doku -------
Dokunsal doku ; yüzeylere dokunularak elde edilen doku
etkilerine denir. Sert ve yumuşak doku diye ayrılır.
Ayrıca dokular yapılarına göre ayrılırlar
Doğal doku, işlevsellikle ilgilidir ve dış yapıyla iç
yapı arasında uyum vardır. Doğadan kaya, ağaç kabuğu, yaprak,
tahta, balık, portakal, kozalak,deri gibi örnekler verebiliriz.
Ansel Adams |
Yapay Doku oluşturmada birim eleman sistemleri ile matematiksel
düzenler oluşturma söz konusudur. Tuğla, beton, demir, kağıt,
kumaş, cam gibi örnekleri çoğaltabiliriz.
· Derin doku
· Yüzeysel doku
· İnce doku
· Kaba doku
· Düzenli doku
· Düzensiz doku
· Sert doku ( yakın-insanda
dinamik duygular uyandırır, heyecan verirler.)
· Yumuşak doku ( uzak-insanda
sessizlik ve rahatlık duyguları oluşturur.)
Ara Güler |
Doğadaki tüm dokular doğal dokulardır. Doğal dokularda kendi
içlerinde yapısal ve görsel etkinlikler açısından büyük zıtlıklar
taşırlar.
A – Organik dokular ( hücreye dayalı dokular; kelebek
kanadı ya da yaprak dokusu gibi doğa elemanının öz yapısını yansıtır.)
B – Kimyasal dokular ( atoma dayalı dokular
)
C – Dinamik dokular ( enerjiye, harekete dayalı dokular
) nitelik ve etki olarak birbirlerine zıttırlar
· Geometrik yapılı doku;
bir geometrik elemandan hareket edilerek değişik işlemler yolu
ile yaratılır. ( doğada arı peteği, örümcek ağı gibi )
· Kristal yapılı dokular;
doğadaki kristalize yapılı elemanlarda bulunur.( kar, tuz,buz
vs. minarelleri )
Ayrıca, zaman ve hareket etkisinin sonucunda oluşan optik ve
güncel dokular vardır.
Optik doku; göz aldanmasıyla oluşur. Temelinde hareket
ve biçim değiştirme vardır. Dokusal yapıyı oluşturan birim biçimlerin
matematik sistemlerle, büyümesi - küçülmesi, giderek değişime
uğraması, belli merkezlerde toplanması, dağılması ve giderek döndürülmesi
ile yüzeye optik hareket kazandırabilir.( Victor Vasarely )
V.Vasarely |
Güncel doku; bir anlık, değişken, rölyefik dokulardır.
Zamanla, dış etkenlerle yüzeysel görünümünde değişiklikler olur.(deniz
dalgası, suyun rüzgarla titreşimi, kumlar, orman dokusunun mevsime
göre değişimi, bitkilerin yaşı ve doğa koşullarına göre değişimi
vs.)
Dokunun yapı etkisi; sert dokulu yüzeyler yakınlık etkisi,
yumuşak dokulu yüzeyler uzaklık etkisi verir.
Doku ve renk etkisi; sıcak renkli dokular yakınlık etkisi,
mat yüzeyli dokular uzaklık etkisi verir.
Dokunun ışıklılık etkisi; parlak yüzeyli dokular yakınlık
etkisi, mat yüzeyli dokular uzaklık etkisi verir.
Dokunun işleniş etkisi; ince ve ayrıntılı işleniş dokulu
yüzeyler yakınlık ve keskinlik duygusu verir. Dağınık,ayrıntısız
ve belirsiz işlenmiş dokulu yüzeyler uzaklık etkisi verir.
Ayrıca
doku, yumuşaklık-sertlik, ağırlık-hafiflik, sessizlik-gürültü,
huzur-tedirginlik, durgunluk-hareketlilik, sakinlik-heyecanlılık,
rehavet-kasvet gibi psikolojik etkiler de yaratır. Yumuşak dokulu
yüzeyler; sükunet, rahatlık, monotonluk, soğuk, güçsüz (Hastane,
lokanta vb. tercih edilir) Sert dokulu yüzeyler, dinamik, uyarıcı,
ilgi çekici, güçlü ve daha sıcak, heyecan verici ( heykel vs.
)
T.Cragg, Yontu
|
A.Giacometti |
Yaşamda
doku değince akla ilk gelen insanlar arası ilişkiler oluyor.
Bu ilişkilerin özellikleri, sıklığı, seyrekliği ve çeşitli davranışların
bir araya gelmesiyle bir boyut kazanımı doku olarak nitelendirilebilir.
Dokuların tekrardan ibaret olması nedeniyle insanların tavırlarındaki
yinelenmeler ya da insan ilişkilerindeki ve davranışlarındaki
benzeşimler de doku olarak görülebilir. İki insanın ilişkisine
bir üçüncünün sokulmaması sık, üçüncü kişinin de yer alması seyrek
doku olarak örneklenebilir.
J.Uelsman |
J.Uelsman |
FOTOĞRAFTA DOKU
Bir görüntü,
rengin dışında yapısal özelliği ile de dikkati çekebilir. Bu,
yüzey dokusudur. Bu dokunun yoğunluğu, kaba, ince oluşu fotoğrafı
ilginç ve canlı kılar. Tercih edilen ışık, yüzeydeki dokusal yapıyı
ortaya çıkarmada rol oynar. Sabah ve akşam, yandan gelen ışık
dokusal çalışmalar için uygundur. Bu ışıkta, çıkıntılar ışık alıp
aydınlanırken çukur yerler gölgede kalır. Bu, rölyefik bir görüntü
de sağlar. Ayrıca derinlik hissi uyandırır. Örneğin bir yaprağın,
yaşlı bir derinin, bir kaktüsün görünümü dokusal fotoğrafa örnek
oluşturur. Doğadan seçilen ve ışık yardımıyla oluşturulan fotoğrafik
dokuların dışında karanlık odada da fotograma ve farklı tekniklere
dayalı doku çalışmaları yapılabilir.
|
|
A.Kértesz |
YTÜ MYO
Fotoğraf Programı |
YTÜ MYO
Fotoğraf Programı |
MÜZİKTE DOKU
Doku,
bireysel partilerin sayısı ve bu partilerin önem derecelerinin
sonucu olarak ortaya çıksa da, aslında dokunun nasıl duyulacağını
bazı yan etmenler belirler. Bunların arasında, uzaklık ( partilerin
birbirine olan uzaklığı ) rejistr ( ses yüksekliği, partilerin
pes, orta ya da tiz bölgelerde devinmesi ) ritm ( partiler arasında
eşit ya da eşit olmayan devinimler; yavaş yada hızlı değerler;
partilerin devinimlerinin birlikte ya da değişik zamanlarda yer
alışları, tını ya da ses rengi ( iç içe geçmiş ya da ayrı ayrı
) . Tüm bu etmenler, tek tek, neredeyse sınırsız bir doku çeşitliliği
sağlar. ( Ömer Turkay, Müzikte, XIX. Yüzyıldan XX Yüzyıla Geçiş
( Tonal-Atonal Arası Yapıtlar)
Çalışmalarında dokusal yapıyı kullanan ve ön plana çıkartan
sanatçılardan örnekler, A. Altdorfer, Rembrandt, Goya, Cezanne,
Degas, V. Gogh, C. Monet, Kandisky, Vilamink, P.Bonart, M. Ernst,
G. Klimt, Picasso, F. Stella, Pollock, A.Gormley, A. Gaudi, A.
Giacometti, Devrim Erbil, A. Kapoor ( yontu ), T. Cragg (yontu
) Ara Güler ( fotoğraf ), J. Sieff ( fotoğraf ) E. Steichen
( fotoğraf ) F. Frith (fotoğraf ) A. Kertész (fotoğraf),
E. Weston (fotoğraf), A. Adams ( fotoğraf ), L.Calligaz ( fotoğraf
), J. Uelsman ( fotoğraf ) Krzysztof Pendecki ( Müzik ), György
Ligeti ( müzik ), Mozart 40. Senfoni Strawinsky ( Bahar Ayini)
, Debussy ( Deniz )
A.Altdorfer |
G.Klimpt |
M.Ü. GSF |
VanGogh |
Tempera
|
DOKUSAL
UYGULAMA ÇALIŞMALARI
· Doğal objeler bulunarak
dokusal yapılarındaki özelliklerine uygun olarak resmedilir.
Bu çalışmalarda esas olan, etüt edilen objenin doku yapısını
oluşturan birim biçimlerinin yan yana geliş sistemleri ve sistem
içinde birimlerin aldığı şekillerin algılanmasıdır.
Sert, yumuşak, canlı, ölü, hafif, ağır, durgun, hareketli, batıcı,
kör, parlak, mat, kristal vs. gibi kavramlar her ne kadar maddenin
özü ile anlaşılabilirse de bu özellikleri içeren nesneler dış
görünüşleriyle de anlaşılabilir. Bu anlaşırlığı sağlayan görsel
değerleriyle o objenin karakteristik dokusal yapısıdır.
Karakterlerine göre resmedilen objelerin dokusal yapılarındaki
birim biçimleri ve bunların oluşturdukları sistemlerden kaynaklanan
kişisel yorumlama çalışmaları yapılır.
Amaç obje resmi yapmak değil objeye karakterini kazandıran biçimsel
değerleri etüt ederek anlatım isteklerine yorumlamaktır.
· Yorum da, objelerin dokusal
yapısını oluşturan birim biçimlerinden hareket edilir
· Değişik malzemelerle doku
çalışmaları kağıt hamuru, çamur, kağıt vs
· Doku araştırmalarında agrandisör
olanakları da kullanılır. Hazır objelerin konulduğu fotoğraf kağıdı
çevrilerek dokusal çalışmalar oluşturulabilir.
Malzemeler: Resim kağıdı, kurşun kalem, boyalar , kolaj malzemeleri,
cetvel, fotoğrafi malzemeleri
DOKU-UYGULAMA
· “Doku” konulu film gösterimi
– 8 dak. Müzik: Oskar Peterson, Görüntü: Norman Mc. Laren, Adı:
Begone Dull Care ( 1949 )
· UYGULAMA
· Doku etüdü
- Teknik : Siyah –
beyaz
- Malzeme : Resim
kağıdı, kurşun kalem, rapido, pilot kalem, cini mürekkebi vs.
- Boyut : 25x35 Resim
kağıdı
· Yorum
- Farklı programlar
kendi tekniklerine öncelik vermeliler ( bilgisayar, fotoğraf,
boya, ses, devinim, kolaj gibi..)
- Teknik : Serbest
- Boyut : 35x50 Resim
kağıdı
Not : Fotoğrafta boyut değişebilir.
Öğr. Gör. Tülay ÇELLEK
*YTÜ SANTAS
|
