TEMEL
TASARIM
PERSPEKTİF
Öğr. Gör. Tülay Çellek
Resim, grafik, rölyef, heykel, sahne dekoru ve mimarlık
gibi plastik sanat dallarında ve fotoğrafta; derinliğin, bütünlüğün,
devamlılığın, renk, biçim ve çizgilerle yada fotoğraf makinesi
aracılıyla bilimsel olarak elde edilmesinde izlenilen yöntemlere
PERSPEKTİF denir. Kısaca perspektif, üç boyutlu cisimleri,
iki boyutlu bir düzlem üzerinde göstermek için kullanılan bir
araçtır. Çizgi perspektifi, renk perspektifi diye ayrılır..
Çizilecek bir konunun üç boyutluluğu düşünülerek, bu konu ile
ilgili boşluk ve kitle sorunlarını görsel olarak çözmek için perspektif
yöntemlerinden yararlanmak gerekir. Cisimlerin gözden olan uzaklıklarına
göre şekil ve renklerin belirtilmesi perspektifsel çalışmaları
oluşturur. Doğanın ve nesnelerin göz ile görüldüğü gibi bir düzlem
üzerinde belirtilmesi; Grek uygarlığı, Çin imparatorluğu, Roma
sanatı, Rönesans dönemleriyle yakın çağda ayrıcalıklar göstermektedir.
Bu nedenle perspektife ilişkin yöntemler, kuramsal ve uygulama
alanındaki bütünlük 20. yy ın ikinci yarısına kadar gelişme göstermiştir.
Günümüzde, bir yapının perspektif görünümleri bilgisayar ve diğer
elektronik araçlarla yanlışsız olarak çizilebilir. Ancak sanatsal
(artistik) yeteneklerle boyanmış veya çizilmiş bir perspektif
resim; sanat tarihinin bütün dönemlerinde olduğu gibi bütün çağdaş
sanat akımlarında da derinliği, bütünlüğü ve devamlılığı daha
canlı ve inandırıcı olarak göstermektedir.
15. yy da perspektif; bir konunun, görme merkezine göre, merkezi
izdüşümünün resim düzleminde görüntülerle belirtilmesinde izlenen
yöntemdir. Bu yönteme “merkezi projeksiyon yöntemi” de denilmektedir.
Geometri ve optik bilimleri ile yakından ilgili olan perspektif,
Leonardo’ya göre; bir yeri pencere camından görüp görüntüyü bu
cam üzerinde çizmek yada boyamaktır.
Derinlikle ilgili çalışmalarda üç boyuta ilişkin olan ipuçlarının
beş tanesi özellikle Rönesans ressamları tarafından kullanılmış
olup günümüzde de geçerlidir.
1 – Bir nesneye ait olan herhangi bir çizginin veya konturun
diğer bir nesneyi kapatması
2 – Hava perspektifi: Renklerin bizden olan uzaklıklarına göre
değişmesi.
3 – Çizgi perspektifi: Paralel çizgilerin sonsuzda birleşmesi
4 – Işık gölgenin dağıtılması ( ışık yönünün bilinmesi gerekir.
)
5 – Boyutları hakkında geniş bilgilere sahip olduğumuz figür
yada nesnelerin arka plana yerleştirilmesi
Filippo Diser Brunelleshi (1377 – 1446 ) Floransa Kadetralinin
kubbe mimarı, Donatello’nun arkadaşı ve bilimsel perspektifi mimariye
uygulayan ilk sanatçıdır. Ucello, Piero Della Francesca gibi sanatçılar
da aynı perspektif yöntemini kullanmışlardır. Rönesans sanatçıları
da bundan yararlanmışlardır. Brunelleshi’den biraz sonra onun
meslek arkadaşı Alberti’nin perspektif konstruksiyonları ressamlar
tarafından kullanılabilecek bir biçime dönüştürülmüştür. Buna
ilişkin perspektif bilgileri 1436 da yapılan sanat kongresinde
sunulmuştur. Ayrıca bu bilgiler yayınlanmıştır.
Paralel Perspektif: Gerçekte paralel olan orthogonaller
paralel olarak gösterilmiştir.Bu durum daha çok Çin resimlerinde
görülmektedir.
Açısal Perspektif: Diktörtgen ya da kare prizma biçimindeki
geometrik şekilleri iki yan ve üst yüzeylerini gösteren bilimsel
bir perspektif yöntemidir.
Üç Nokta ya da Eğilimli Resim Düzlemi Perspektifi: Bu
perspektifte diktörtgen ya da kare prizmanın hiçbir ayrıntısı
resim düzlemine paralel değildir. Dikey orthogonaller; şekil
göz hizası çizgisinin altında ise altta, üstünde ise üst boşlukta
kesişirler.
Mihrevi Perspektif ( Axial Perspektive ): Bilimsel perspektiften
önce bilinen bu tür çizimde paralellerin simetrik olarak gözden
uzaklaştığı görülür. İlk örnekleri Grek Apulian vazoları üzerindeki
çizimlerde görülmüş olup Rönesans ta da devam etmiştir. Çoğu kez
tavan üzerinde paralel iki çizgi tavanın bittiği yerde birleşir.
Ters Perspektif ( İnverted Perspektive ): Rönesans tan
önce kullanılmakta olan bir perspektif olup bu yöntem bilimsel
perspektifle çelişir.
Negatif Perspektif: Perspektif algı yanılması nedeniyle
gözden uzaklaşan şekillerin oran dahilinde küçüldüğünü kabul edip
onların gerçek boyutları ile algılanabilmesi için ne ölçülerde
büyük çizilmesi gerektiğini bilimsel olarak saptayan bir perspektif
yöntemidir.
İki Kaçış Noktalı Perspektif ( Bifocal Perspektive ):
Rönesans ressamlarının diyagonal yer karolarını çizmek için kullandığı
iki kaçış noktalı perspektifte açısal perspektif olduğu gibi dikdörtgen
ya da karelerin kısa görünümleri kaçış noktalarının pozisyonlarına
göre değişir. Bu noktalar simetrik olarak alınır ve ön plandaki
diyagonellerin genişliklerine göre eşit aralıklarla alınan noktalarla
birleştirilir. Kesişme noktalarının birleşmesinden elde edilen
paraleller ayrıca resim düzlemi ile açı yapmayan karelerin çizilmesinde
gerekli olan noktaları sağlamış olur. ( Adem GENÇ Ders Notları)
Perspektifte Ölçü: Sonsuzluğun basit geometrik biçimlere
dönüştürülerek bölünmesi yoluyla yapılan perspektif ölçmelerinde
en uzaktaki noktalar orthogonallerin ölçü noktaları olarak bilinmektedir.
Bu noktalar doğru olarak alınırsa perspektif çizim daha doğru
olur.
Perspektifte yer çizgisi ( zemin çizgisi ) ufuk çizgisi, ufuk
düzlemi, görme noktası, karşıdan görünen çizgiler, kaçış noktaları
gibi tanımlar yer alır. Perspektif, Temel Tasarım dersi kapsamı
içinde nesneleri doğru görmek ve gösterebilmek adına görsel sanatın
ana unsurlarındandır. Gözün eğitiminde önemli rol oynar.
Perspektif esasına uygun bir çizim yapmak için:
1 – Resim çizimine başlarken kağıt üzerine ufuk çizgisi belirtilir.
2 – Ufuk çizgisinin üzerinde bulunan esas nokta tespit edilir.
3 – Çizimlerin ufuk düzleminin altında, üstünde veya hizasında
olup olmadıkları tespit edilir.
4 – Resimde önce büyük yüzeylerin, sonra küçük yüzeylerin çizimi
yapılır.
5 – ilk çalışmalarda kaçış noktaları daima resmin içinde yer
almalıdır. Eğer kaçış noktalarından kağıt üzerinde bulunmayan
varsa yanına tamamlayıcı küçük bir kağıt eklenir.
Yer Çizgisi ( zemin çizgisi ) : Düşey olarak konan resim
düzleminin yatay yer düzlemiyle yaptığı ara kesite “yer çizgisi”
denilmektedir.
Ufuk Düzlemi : Ayakta duran bir insanın göz hizası olan
zeminden 160 cm yukarıda, zemin düzlemine paralel bir düzlemdir.
Bu düzlemin resim düzlemini keserek oluşturduğu ara kesite “ufuk
çizgisi” denir. Ufuk düzleminin yeri değiştirildiğinde farklı
perspektif görünüşler elde edilir.
Göz Noktası - İstasyon Nokta - Gözlem Noktası : Gözlenen
ve gözleyen arasındaki mesafeyi belirler. Göz noktası objeye yakınsa,
kaçma noktaları birbirine daha yakındır; göz noktası objeye uzaksa
kaçma noktaları birbirinden daha uzaklaşır. Gözlenen yüzeyler
eşit açı yapıyorlarsa ( 45º ) kaçma oranları eşit olur. Aksi halde
obje resim düzlemine eşit olmayan açılarla döndürülmüş ise yüzeyler
farklı oranlarda gözden kaybolacaktır.
Resim Düzlemi : Resim düzlemi düşeydir ve cisimle bakış
noktası arasındadır.
Resim Düzleminin Saptanması : Göz noktası yerleştirilince,
bir sonraki işlem, görülmek istenen resmin dış köşelerini belirlemek
için görüş eğrisini ifade eden iki çizgi çizilir. Bu çizgi görüş
merkezini saptar. Görüş açısı içinde kalan perspektif imge odaklanmak
için görüş merkezine dik düzlem üzerinde oluşur. Resim düzlemi
denilen bu düzlem bir çizgi ile görselleşir.
Tek Nokta Perspektif : Bir tek kaçma noktası vardır. Daha
çok iç mekanların perspektif anlatımlarında kullanılır. Tek nokta
perspektifte planlar resim düzlemine paraleldir; Planın köşeleri
resim düzlemine dik, ufuk çizgisi üzerinde tek bir kaçma noktasında
birleşir. Bir ölçek seçilir. Resim düzlemi çizilir. Köşelerden
eşit aralıklarla dört kenar eşit parçalara ayrılır. Sonra göz
hizasında ufuk çizgisi çizilir. Ufuk çizgisi üzerinde, resim çerçevesi
dışında bir diyagonal ( çapraz ) nokta yerleştirilir. Bu noktanın
kaçma noktasına olan mesafesi, gözlemcinin resim düzlemine olan
uzaklığı temsil eder. Bu noktayı karşı köşeye birleştiren doğrunun
ışınsal çizgileri kestiği nokta derinliği belirler.
Perspektif konusu da ilk etapta temel geometrik şekillerle çalışılabilir.
Doğadaki görsel nesneler, makine ve parçaları ( bu çizimlerde,
biçimlerin birbirine göre durumları uzaklaşma, yakınlaşma vs.
ile perspektifsel çalışmalar yapılır) , doğa ve doğal objeler (
mekan içinde objenin biçimi, perspektif kuralları çerçevesinde
çizgi ve ışık değerleri gözetilerek resmedilir ) daha sonra da
kişisel yorumlar yapılabilir. ( Kişisel hacim çalışmaları söz
konusudur. )
FOTOĞRAFTA PERSPEKTİF
Tonlar biçimler bizden uzaklaştıkça silikleşir ve küçülür. Bu
görüntüde ki terk fark, malzemenin değişik olmasından kaynaklanır.
Her ikisinin arkasında da göz vardır . Ancak, “objektifin odak
uzunluğu da perspektifin biçimlenmesinde etkindir. Kısa odak uzunlukları
konuları birbirinden uzaklaştırarak derinlik duygusunu pekiştirir.
Uzun odaklı objektiflerde yakındaki ve uzaktaki konular birbirine
yakınlaşarak derinliği azaltır. Diyafram açıklığı da fotoğraftaki
derinliği etkileyen bir başka unsurdur. Kısık diyafram açıklığı,
alan derinliğini arttıracağı için, göz konuyu derinlemesine izleyebilir.
Açık diyaframlarda gözün gezineceği alan da daralacağı için fotoğraftaki
derinlik azalacaktır.” (Tanju AKDENİZ ) “Fotoğrafta hem sadeleştirme,
hem de yoğunlaştırmada perspektiften önemli ölçüde yararlanılır.”
(Sabit KALFAGİL)
Resimsel malzemelerle kağıt, tuval vs. üzerinde elde edilen perspektif,
duruşların belirlediği ölçüde, konu ve tarzlarla fotoğraf makinesiyle
yapılan çekimlerde elde edilir. Tabi tercih edilen malzeme, objektifler
de görüntü değişiminde etken olabiliyorlar. ( Balıkgözü, genişacı
vs. ) Fotoğrafta da hava perspektifi geçerlidir. Yani bize yakın
cisimlerin daha koyu, net olması, bizden uzakta olan biçimlerin
daha soluk olması gibi. Sonuçta resimde kullanılan perspektif
kuralları fotoğraf çekimleri için de geçerlidir.
Resimde kullanılan perspektif kuralları fotoğraf çekimleri için
de geçerlidir.
Perspektifsel çalışmalardan örnekler; Giotto, Masaccio, Raphael,
P.Ucello, P.d.Francesca, F. Brunelleschi, Alberti, J.V. Eyck,
Bruegel, Dürer, N. Poussin, M.Hobbema, D. Velasquez, P.Rubens,
J.M.W.Turner, P.Cezanne, V.Van Gogh, Paul Caponıgro ( Fotoğraf
), Sıeff ( Fotoğraf)
|
